Interpretacja indywidualna - stanowisko prawidłowe

Szanowni Państwo,

stwierdzam, że Państwa stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego zaistniałego stanu faktycznego w podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

10 kwietnia 2025 r. wpłynął Państwa wniosek 8 kwietnia 2025 r. o wydanie interpretacji indywidualnej w zakresie podatku od towarów i usług, który dotyczy braku opodatkowania odszkodowania za bezumowne korzystanie z części nieruchomości.

Treść wniosku jest następująca:

Opis zaistniałego stanu faktycznego

Skarb Państwa reprezentowany przez Starostę jest właścicielem nieruchomości położonej na terenie gminy o ogólnej powierzchni (…) ha, zapisanej w księdze wieczystej nr (…), prowadzonej przez Sąd Rejonowy (…).

20 marca 2019 roku zawarto umowę dzierżawy na okres 10 lat, przekazując do korzystania część przedmiotowej nieruchomości o pow. (…) ha.

Z dniem 1 kwietnia 2022 r. umowa dzierżawy została wypowiedziana ze względu na zaleganie przez dzierżawcę z zapłatą czynszu, pomimo przesłania w dniu 11 stycznia 2022 r. wezwania do zapłaty. Starosta (…) reprezentujący Skarb Państwa wypowiadając umowę Dzierżawcy wystąpił również o zwrot i wydanie nieruchomości (pismo z dnia 29 marca 2022 r.). Dzierżawca nie wydał nieruchomości w określonym terminie. Ponownie wystąpiono o zwrot nieruchomości pismem z dnia 27 kwietnia 2022 r., lecz również nieskutecznie.

Mimo rozwiązania umowy, Dzierżawca nie zwrócił nieruchomości właścicielowi, wobec czego została naliczona opłata za bezumowne korzystanie z nieruchomości Skarbu Państwa za okres od 1 kwietnia 2022 roku do 29 lutego 2024 roku w kwocie (…) zł (słownie: …), nie doliczając podatku VAT. Ostatecznie 29 lutego 2024r. skierowano do Sądu pozew przeciwko Dzierżawcy o wydanie nieruchomości. Wyrokiem z 18 września 2024 r. uzupełnionym kolejnym wyrokiem z dnia 2 grudnia 2024 r. Sąd zobowiązał pozwanego do wydania Skarbowi Państwa gruntu i opróżnienia nieruchomości.

Jednocześnie ze względu na brak wpłaty przez byłego dzierżawcę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie w dniu 13 czerwca 2024 roku został wniesiony pozew do Sądu o zapłatę należności za bezumowne korzystanie z nieruchomości Skarbu Państwa w okresie od 1 kwietnia 2022 roku do 29 lutego 2024 roku, które to postępowanie nadal jest w toku.

Pytanie

Czy opłata z tytułu bezumownego korzystania z części nieruchomości podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, w sytuacji gdy jej właściciel żąda zwrotu tej nieruchomości i nie wyraża zgody na korzystanie z niej przez byłego dzierżawcę?

Państwa stanowisko w sprawie

Powiat, zwany dalej Powiatem, jest jednostką samorządu terytorialnego działającą na zasadach określonych w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, w szczególności w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 107 ze zm.) oraz statucie przyjętym Uchwałą Nr (…) Rady Powiatu (…) z dnia (...) 2018 roku w sprawie uchwalenia Statutu Powiatu. Powiat posiada osobowość prawną i wykonuje zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, w formach właściwych zarówno prawu publicznemu, jak i w węższym zakresie, w formach właściwych prawu prywatnemu, w szczególności zawierając umowy cywilnoprawne.

Posiadanie statusu osoby prawnej i związane z nim aktywne występowanie w obrocie cywilnoprawnym skutkuje tym, iż powiat spełnia ustawowe przesłanki do uznania go za czynnego podatnika VAT (art. 15 ust. 1 i ust. 6 ustawy o VAT). W konsekwencji Powiat jest zarejestrowanym, czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług.

Przechodząc do meritum sprawy, w sytuacji gdy osoba trzecia korzysta z nieruchomości bez stosownej zgody, pomiędzy właścicielem nieruchomości a korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie dochodzi do zawarcia jawnego lub dorozumianego stosunku prawnego (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach (z tego tytułu) nie jest więc płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody. Takie świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym na istnienie obowiązku świadczenia usługi oraz wysokości wynagrodzenia nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Stanowisko powyższe znajduje swoje uzasadnienie w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 lutego 2024 r., sygn. akt IFSK 694/20, w którym stwierdzono, iż momentem, w którym możemy mówić o wystarczającej manifestacji woli odzyskania nieruchomości (a w konsekwencji momentem, od którego nie będziemy mieli do czynienia ze świadczeniem podlegającym opodatkowaniu VAT z uwagi na jego odszkodowawczy charakter) jest wezwanie drugiej strony do zwrotu rzeczy, czy też wyznaczenie terminu na jej przejęcie.

Reasumując opłata z tytułu bezumownego korzystania od 1 kwietnia 2022 r. do 29 lutego 2024 r. nie podlega opodatkowaniu VAT z uwagi na fakt wypowiedzenia umowy dzierżawy (wcześniejsze przesłanie wezwania do zapłaty z dnia 11 stycznia 2022 r.). Dlatego też, w adnotacji do postawionego pytania, wnioskodawca stoi na stanowisku, iż przedmiotowa opłata nie powinna zawierać w sobie podatku od towarów i usług.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które Państwo przedstawili we wniosku w zakresie podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.), zwanej dalej ustawą:

Na mocy art. 7 ust. 1 ustawy:

W myśl art. 2 pkt 6 ustawy:

Stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy:

Przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;

2) zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;

3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Definicja świadczenia usług ma zatem charakter dopełniający definicję dostawy towarów i jest wyrazem realizacji powszechności opodatkowania podatkiem od towarów i usług transakcji wykonywanych przez podatnika w ramach działalności gospodarczej.

Pod pojęciem usługi (świadczenia) należy zatem rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś), jak i zaniechanie (nieczynienie, znoszenie określonych stanów rzeczy). Należy jednak zaznaczyć, iż nie każde działanie, powstrzymanie się od działania, czy tolerowanie czynności lub sytuacji, może zostać uznane za usługę w rozumieniu przepisów ustawy. Aby tak się stało muszą zostać spełnione łącznie następujące warunki:

- w następstwie zobowiązania, w wykonaniu którego usługa jest świadczona, druga strona jest bezpośrednio beneficjentem świadczenia,

- świadczonej usłudze odpowiada świadczenie wzajemne ze strony nabywcy (wynagrodzenie).

Dana czynność podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wówczas, gdy istnieje bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a otrzymanym świadczeniem wzajemnym, w ten sposób, że zapłacone kwoty stanowią rzeczywiste wynagrodzenie za wyodrębnioną usługę świadczoną w ramach stosunku prawnego lub dochodzi do wymiany świadczeń wzajemnych. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia.

Zarówno ustawa o podatku od towarów i usług, jak i przepisy wykonawcze do niej nie definiują pojęcia „bezumowne korzystanie”. Kwestie związane z bezumownym korzystaniem z cudzej rzeczy regulują przepisy art. 224, art. 225 oraz art. 674 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1061 ze zm.), zwanej dalej Kodeksem cywilnym.

Na podstawie art. 224 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego:

W oparciu natomiast o art. 225 Kodeksu cywilnego:

Z ww. regulacji wynika, że w sytuacji wytoczenia powództwa - przeciwko samoistnemu posiadaczowi w złej wierze - jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz jest odpowiedzialny za jej stan. Ponadto, spoczywa na nim obowiązek zwrotu pobranych od powyższej chwili pożytków, których nie zużył, jak również winny jest uiścić wartość tych, które zużył.

Zgodnie z art. 674 Kodeksu cywilnego:

Podkreślenia wymaga również, że przepisy podatkowe nie zawierają definicji odszkodowania, zatem w tym zakresie należy posiłkować się przepisami prawa cywilnego.

Na gruncie prawa cywilnego, odszkodowanie za doznaną szkodę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto, między zdarzeniem a zaistniałą w jego wyniku szkodą, musi istnieć związek przyczynowy.

Zgodnie z treścią art. 471 Kodeksu cywilnego:

W świetle wyżej przytoczonych przepisów, na gruncie stosunków cywilnoprawnych, szkoda polega na nienależytym wykonaniu bądź niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, istnieniu adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem, a szkodą. Brak tych przesłanek powoduje, że nie mamy do czynienia ze szkodą, za powstanie której dłużnik zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania.

Z przedstawionego opisu sprawy wynika, że 20 marca 2019 r. zawarto umowę dzierżawy na okres 10 lat, przekazując do korzystania część przedmiotowej nieruchomości o pow. (…) ha.

Z dniem 1 kwietnia 2022 r. umowa dzierżawy została wypowiedziana ze względu na zaleganie przez dzierżawcę z zapłatą czynszu, pomimo przesłania w dniu 11 stycznia 2022 r. wezwania do zapłaty. Starosta (…) reprezentujący Skarb Państwa wypowiadając umowę Dzierżawcy wystąpił również o zwrot i wydanie nieruchomości (pismo z dnia 29 marca 2022 r.). Dzierżawca nie wydał nieruchomości w określonym terminie. Ponownie wystąpiono o zwrot nieruchomości pismem z dnia 27 kwietnia 2022 r., lecz również nieskutecznie.

Mimo rozwiązania umowy, Dzierżawca nie zwrócił nieruchomości właścicielowi, wobec czego została naliczona opłata za bezumowne korzystanie z nieruchomości Skarbu Państwa za okres od 1 kwietnia 2022 roku do 29 lutego 2024 roku w kwocie (...) zł, nie doliczając podatku VAT. Ostatecznie 29 lutego 2024r. skierowano do Sądu pozew przeciwko Dzierżawcy o wydanie nieruchomości. Wyrokiem z 18 września 2024 r. uzupełnionym kolejnym wyrokiem z dnia 2 grudnia 2024 r. Sąd zobowiązał pozwanego do wydania Skarbowi Państwa gruntu i opróżnienia nieruchomości.

Jednocześnie ze względu na brak wpłaty przez byłego dzierżawcę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie w dniu 13 czerwca 2024 roku został wniesiony pozew do Sądu o zapłatę należności za bezumowne korzystanie z nieruchomości Skarbu Państwa w okresie od 1 kwietnia 2022 r. do 29 lutego 2024 r., które to postępowanie nadal jest w toku.

Państwa wątpliwości w analizowanym przypadku dotyczą tego, czy opłata z tytułu bezumownego korzystania z części nieruchomości podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Odnosząc się do powyższego na podstawie analizy powołanych przepisów Kodeksu cywilnego i ustawy o podatku od towarów i usług należy stwierdzić, że przy rozstrzyganiu wątpliwości, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, decydują w każdym przypadku konkretne okoliczności.

Kluczową kwestią jest fakt istnienia zgody (choćby dorozumianej) na użytkowanie przez np. nierzetelnego posiadacza, bądź czynienie jakichkolwiek kroków przez uprawniony podmiot celem odzyskania tejże nieruchomości, w przypadku braku takiej zgody.

W przypadku wystąpienia przeciwko podmiotowi korzystającemu z określonej rzeczy bez tytułu prawnego np. z powództwem sądowym lub też w przypadku czynienia jakichkolwiek innych kroków celem wyegzekwowania tejże nieruchomości - nie można powiedzieć, że pomiędzy stronami zdarzenia istnieje określony stosunek prawny - jawny czy też dorozumiany - skutkujący realizacją wzajemnych świadczeń. W takiej sytuacji świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym obowiązek świadczenia usług jak i wynagrodzenie za to świadczenie - nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody, zgodnie z art. 471 Kodeksu cywilnego.

Inaczej należy jednak oceniać sytuację, gdy korzystający z nieruchomości użytkuje ją za zgodą właściciela (nawet dorozumianą) płacąc z tego tytułu określone kwoty, a także sytuację kiedy właściciel rzeczy (np. nieruchomości) - z różnych względów - toleruje sytuację, w której przy braku formalnego stosunku prawnego, inny podmiot korzysta z należącej do niego rzeczy. W tych okolicznościach wynagrodzenie otrzymane przez właściciela z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy spełnia definicję świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT i na podstawie art. 5 ust. 1 cyt. ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W analizowanym przypadku wskazaliście Państwo, że z dniem 1 kwietnia 2022 r. umowa dzierżawy została wypowiedziana ze względu na zaleganie przez dzierżawcę z zapłatą czynszu. Starosta reprezentujący Skarb Państwa wypowiadając umowę Dzierżawcy wystąpił również o zwrot i wydanie nieruchomości (pismo z dnia 29 marca 2022 r.). Dzierżawca nie wydał nieruchomości w określonym terminie. Ponownie wystąpiono o zwrot nieruchomości pismem z dnia 27 kwietnia 2022 r., lecz również nieskutecznie. 29 lutego 2024r. skierowano do Sądu pozew przeciwko Dzierżawcy o wydanie nieruchomości. Wyrokiem z 18 września 2024 r. uzupełnionym kolejnym wyrokiem z dnia 2 grudnia 2024 r. Sąd zobowiązał pozwanego do wydania Skarbowi Państwa gruntu i opróżnienia nieruchomości.

W przypadku bezumownego korzystania z cudzej własności właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z jego nieruchomości. Zapłata określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej szkody z tytułu bezprawnego korzystania z nieruchomości. Żądanie wynagrodzenia (roszczenia pieniężnego) w swojej istocie nie stanowi należności za wykonanie usług, lecz jest rekompensatą za niemożność pobierania pożytków i używania nieruchomości w okresie bezumownego korzystania.

Przy takim opisie sprawy nie można zatem mówić o jakimkolwiek jawnym lub dorozumianym stosunku prawnym łączącym Państwa z korzystającym bezumownie z części nieruchomości. Naliczona opłata za bezumowne korzystanie z nieruchomości Skarbu Państwa za okres od 1 kwietnia 2022 r. do 29 lutego 2024 r. w kwocie 67 298,00 zł w tym przypadku ma charakter odszkodowawczy i nie podlega opodatkowaniu VAT.

Reasumując bezumowne korzystanie z części nieruchomości bez tytułu prawnego i bez zgody Państwa (wyraźnej lub dorozumianej), nie stanowi usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, a zapłata z tego tytułu odszkodowania nie stanowi należności za jej wykonanie.

W konsekwencji nie stanowi transakcji podlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy.

Stanowisko Państwa jest prawidłowe.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Państwa i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

   - Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2025 r. poz. 111 ze zm.). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli Państwa sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem zdarzenia przyszłego i zastosują się Państwo do interpretacji.

   - Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

Przepisów art. 14k-14n Ordynacji podatkowej nie stosuje się, jeśli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej jest elementem czynności, które są przedmiotem decyzji wydanej:

1) z zastosowaniem art. 119a;

2) w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług;

3) z zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści.

   - Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa, stwierdzona w decyzjach wymienionych w § 1, jest skutkiem zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej, interpretacji ogólnej lub objaśnień podatkowych.

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Mają Państwo prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w (…). Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935 ze zm.; dalej jako „PPSA”).

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA).

Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

   - w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo

   - w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/wnioski albo /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa.