Interpretacja indywidualna z dnia 13.05.2013, sygn. ILPP1/443-126/13-8/AWa, Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu

Temat interpretacji

Czy otrzymane odszkodowanie w wysokości 280.000 zł stanowi odpłatne świadczenie usług w świetle przepisów art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług? Jeśli tak, to czy należy je opodatkować stawką podstawową?

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) oraz § 2 i § 6 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 ze zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Spółki z o.o., przedstawione we wniosku z dnia 13 lutego 2013 r. (data wpływu 15 lutego 2013 r.), uzupełnionym pismami z dnia: 14 lutego 2013 r., 23 kwietnia 2013 r. i 8 maja 2013 r. (data wpływu: 14 lutego 2013 r., 29 kwietnia 2013 r. i 10 maja 2013 r.), o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania odszkodowania z tytułu bezumownego korzystania z gruntu jest prawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 15 lutego 2013 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania odszkodowania z tytułu bezumownego korzystania z gruntu. Powyższy wniosek został uzupełniony pismami z dnia: 14 lutego 2013 r., 23 kwietnia 2013 r. i 8 maja 2013 r. o doprecyzowanie przedstawionego stanu faktycznego oraz pełnomocnictwo.

W przedmiotowym wniosku został przedstawiony następujący stan faktyczny.

W dniu 12 lutego 2013 r. Sp. z o.o. (dalej: Wnioskodawca) zawarła w formie aktu notarialnego z firmą H sp. z o.o. umowę z tytułu zapłaty odszkodowania przez Sp. z o.o. na rzecz Wnioskodawcy w związku z:

• bezumownym korzystaniem z działki 1/67 za okres od listopada 2008 r. do dnia ustanowienia służebności oraz
• bezumownym korzystaniem z działki 1/66 za okres od listopada 2008 r. do lutego 2013 r.

Łączną wysokość odszkodowania za bezumowne korzystanie z gruntu strony ustaliły na kwotę 280.000 zł.

W związku z rozbieżnym stanowiskiem stron umowy, czy ustalone odszkodowanie ma charakter usługi w świetle przepisów podatkowych opodatkowanej podatkiem od towarów i usług według stawki podstawowej Sp. z o.o.wpłaciła na konto depozytowe Kancelarii Notarialnej kwotę 64.400 zł odpowiadającej wysokości podatku od towarów i usług z tytułu opisanego wyżej odszkodowania.

Jednocześnie w dniu 12 lutego 2013 r. również w formie aktu notarialnego te same spółki zawarły umowę o odpłatnej służebności gruntowej polegającej na prawie przejazdu i przechodu przez działkę nr 1/67 z wynagrodzeniem 25.000 zł netto za kolejne okresy rozliczeniowe.

Pismem z dnia 23 kwietnia 2013 r. Wnioskodawca doprecyzował przedstawiony opis sprawy o następujące informacje:

W latach 2009-2012 Wnioskodawca wielokrotnie dążył do uregulowania zasad korzystania z zajętej nieruchomości w drodze negocjacji, które zakończyły się niepomyślnie. Ostatecznie, w dniu 7 marca 2012 r. Zainteresowany skierował do Sp. z o.o. wezwanie do zapłaty, którego roszczenie nie zostało uznane, zarówno co do zasady, jak i wysokości żądanej do wypłaty na rzecz Wnioskodawcy kwoty (pismo pełnomocnika Sp. z o.o. z dnia 30 marca 2012 r., wpłynęło 5 kwietnia 2012 r.).

W dniu 11 kwietnia 2012 r. Sp. z o.o. złożyła do Sądu Rejonowego Wydział Cywilny, wniosek z dnia 3 kwietnia 2012 r. o ustanowienie na nieruchomości, będącej w użytkowaniu wieczystym Wnioskodawcy, służebności drogi koniecznej wraz z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia. Postanowieniem z dnia 8 maja 2013 r. Sąd zabezpieczył roszczenie Sp. z o.o. o ustanowienie na jej rzecz służebności drogi koniecznej na nieruchomości Wnioskodawcy poprzez zakazanie Zainteresowanemu prowadzenia działań uniemożliwiających korzystanie przez Sp. z o.o. z przejazdu i przechodu przez dz. 1/67 do czasu zakończenia postępowania.

W opinii biegłego rzeczoznawcy, sporządzonej na wniosek Sądu, stwierdzono, iż droga konieczna powinna być przyznana jedynie na zasadach odkupienia od Wnioskodawcy przez Sp. z o.o.części udziałów w użytkowanej nieruchomości, uczestnicząc przy tym w bieżących kosztach eksploatacji utrzymania drogi. Ostatecznie celem uregulowania stanu prawnego użytkowania drogi przez Sp. z o.o., Strony powróciły do mediacji. W dniu 12 lutego 2013 r. doszło do zawarcia porozumienia w formie aktu notarialnego w sprawie wypłaty przez Sp. z o.o.odszkodowania na rzecz Wnioskodawcy za bezumowne korzystanie z drogi obejmującej dz. 1/67 (w okresie od listopada 2008 r. do lutego 2013 r.), 1/66 (w okresie od roku 2008 do marca 2012 r. w marcu 2012 r. prawo użytkowania wieczystego dz. 1/66 zostało sprzedane na rzecz innej osoby prawnej) w kwocie 280.000 pln netto oraz ustanowienie przez Wnioskodawcę odpłatnej służebności polegającej na prawie przejazdu i przechodu przez działkę 1/67 dla każdoczesnego użytkownika wieczystego/właściciela dz. 1/41, 1/48, obecnie Sp. z o.o..

Poza tym, Wnioskodawca nie podjął żadnych innych kroków w celu odzyskania przedmiotowych działek.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie.

Czy otrzymane odszkodowanie w wysokości 280.000 zł stanowi odpłatne świadczenie usług w świetle przepisów art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług... Jeśli tak, to czy należy je opodatkować stawką podstawową...

Zdaniem Wnioskodawcy, czynność bezumowna to taka, co do której strony nie zawarły żadnej umowy wyrażającej wolę jej świadczenia i wykonywania. Chodzi o czynność, która nie ma odzwierciedlenia w żadnym tytule prawnym, z którego wynikałby obowiązek świadczenia usługi. Bezumowność co do zasady łączy się z brakiem zgody właściciela na korzystanie z danej nieruchomości. Sytuacja taka zachodzi, gdy pomiędzy właścicielem a korzystającym bezumownie z danej nieruchomości nie istnieje żaden stosunek prawny wiążący obie strony, w ramach którego można byłoby żądać, czy miałoby być spełnione świadczenie wzajemne (np. wynagrodzenie). Dotyczy to wszelkich umów, w tym sensie, że nie może istnieć umowa pisemna, ustna czy jakakolwiek inna umowa dorozumiana, na którą właściciel wyraża zgodę (nie sprzeciwia się). Skutkuje to tym, że właściciel jest uprawniony do żądania od korzystającego z jego własności wynagrodzenia za takie korzystanie. Owo wynagrodzenie jest związane z prawem do żądania naprawienia szkody, jaką właściciel nieruchomości poniósł w wyniku bezumownego (bezprawnego) korzystania z jego własności. W takim przypadku wynagrodzenie nie jest należnością za korzystanie, lecz odszkodowaniem mającym kompensować właścicielowi utracone korzyści wynikające z tego, że nie mógł (nie może) w pełni korzystać ze swojego prawa.

Bezumowne korzystanie z rzeczy co do zasady zachodzi od samego początku, tj. od chwili bezprawnego zajęcia, bądź od chwili ustania trwania umowy uprawniającej do korzystania z przedmiotu do chwili wydania tego przedmiotu. Zapłata określonej kwoty pieniężnej wiąże się w tym przypadku z prawem żądania naprawienia szkody wynikłej dla właściciela rzeczy z tytułu bezumownego używania rzeczy. Żądane wynagrodzenie jest w istocie odszkodowaniem.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT podatkowi temu podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Przy czym, przez świadczenie usług rozumie się, zgodnie z art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy, każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, w tym również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji.

Przy określeniu, czy wystąpiła czynność podlegająca opodatkowaniu (w analizowanej sytuacji świadczenie usługi) w rozumieniu ustawy o VAT, istotne jest stwierdzenie:

• czy dochodzi do wykonania określonej czynności,
• czy istnieje jej odbiorca oraz
• czy w zamian za to świadczenie występuje odpłatność.

Czynność opodatkowana powstaje bowiem wyłącznie w związku z zaistnieniem stosunku prawnego określonego w umowie między stronami. Zatem, wystąpić musi bezpośredni i niezbędny związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia, mający swoje odzwierciedlenie w treści zawartej umowy. W związku z tym, czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności (usługi).

Co istotne i wymaga podkreślenia, pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres, nie obejmuje bowiem wyłącznie działań podatnika, ale również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonywania czynności lub do tolerowania czynności bądź sytuacji.

Najczęstszą sytuacją, w której możemy mieć do czynienia z bezumownym korzystaniem z nieruchomości, jest wygaśnięcie łączącego strony stosunku prawnego. Wnioskodawca rozważał kilka możliwości.

Pierwsza występuje, gdy po zakończeniu umowy korzystający nie opuszcza nieruchomości pomimo takiego obowiązku. Jeżeli oddający do korzystania (wynajmujący, wydzierżawiający itp.) dążąc do odzyskania tej nieruchomości podejmuje stosowne kroki, w szczególności wytacza powództwo, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy dotychczasowymi stronami umowy nie istnieje żaden formalny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne, albowiem co najmniej jedna ze stron nie wyraża na to zgody, a przypomnienia wymaga, że każda umowa jest czynnością dwustronną i wymaga zgody dwóch stron.

W takim przypadku korzystanie z nieruchomości jako bezumowne nie podlega VAT. Jakiekolwiek kwoty uzyskane w takich okolicznościach i z tego tytułu nie są wynagrodzeniem za świadczenie usługi, lecz rekompensatą (odszkodowaniem) za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania rzeczą i wynikłej z tego tytułu szkody.

Z podatkowego punktu widzenia inaczej należy traktować sytuację, w której dotychczasowy użytkownik nieruchomości po zakończeniu trwania umowy dalej z tej nieruchomości korzysta, uiszczając jednocześnie z tego tytułu wynagrodzenie, jak w przypadku Spółki zawarcie kolejnej umowy o odpłatnym korzystaniu z nieruchomości.

W takich okolicznościach należy przyjąć, że mamy do czynienia ze świadczeniem usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ust. 2 ustawy o VAT, a otrzymywane wynagrodzenie na podstawie art. 5 ust. 1 podlega opodatkowaniu. Bez znaczenia pozostaje, że owo wynagrodzenie płacone jest na dotychczasowych zasadach, dobrowolnie. O opodatkowaniu VAT decyduje to, że właściciel po zakończeniu trwania umowy w takiej, bądź innej formie wyrażał wolę kontynuowania najmu czy dzierżawy i oczekiwał z tego tytułu zapłaty, co należy odczytywać jako wyrażenie zgody na dalsze trwanie najmu czy dzierżawy.

W podobnym tonie wypowiadają się również organy podatkowe. Z interpretacji indywidualnych dotyczących tego zagadnienia, wynika, że przyjęcie takiego stanowiska jest rezultatem sformułowania art. 224 i art. 225 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi samoistny posiadacz w dobrej wierze z momentem wytoczenia przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy zobowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z niej. Jako przykład mogą tutaj posłużyć interpretacje: Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 24 kwietnia 2009 r., nr IBPP3/443-145/09-7/KO oraz Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 25 lutego 2011 r., nr IPPP1/443-1202/10-4/AP. Zdaniem Izby Skarbowej w Poznaniu, wyrażonym w interpretacji z dnia 14 grudnia 2011 r., nr ILPP2/443-1280/11-8/MN na opodatkowanie bezumownego korzystania z nieruchomości będą wpływały jego dalsze kroki, tj. dążenie do odzyskania nieruchomości będzie skutkowało nieopodatkowaniem całości odszkodowania, natomiast próba uregulowania takiego stanu rzeczy będzie skutkowała koniecznością opodatkowania zapłaty za cały okres bezumownego korzystania z nieruchomości.

Niemniej z interpretacji indywidualnych wydawanych przez organy podatkowe w imieniu ministra finansów można wyciągnąć wniosek, że kluczowym elementem jest istnienie zgody właściciela (w jakiejkolwiek formie) na dalsze korzystanie z nieruchomości. O jej braku świadczy podjęcie przez tego właściciela kroków do odzyskania nieruchomości (wytoczenie stosownego powództwa). Jest to jednoznaczny i wymierny wyznacznik tego, że właściciel zmierza do odzyskania nieruchomości i nie zgadza się na przedłużanie umowy w jakiejkolwiek postaci. To stanowisko jest słuszne i mające swoje uzasadnienie praktyczne.

Zdaniem Spółki, otrzymane wynagrodzenie w wysokości 280.000 zł za bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega VAT na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy według stawki 23%.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego uznaje się za prawidłowe.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. Nr 177, poz. 1054 ze zm.), zwanej dalej ustawą, opodatkowaniu ww. podatkiem podlegają m. in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Wskazane czynności, jak wynika z art. 5 ust. 2 ustawy, podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.

Powyższe oznacza, że istotny jest przede wszystkim faktyczny przebieg danej czynności i osiągnięty rezultat zgodny z zamiarem umawiających się stron.

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy, przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel ().

Natomiast przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, na mocy art. 8 ust. 1 ustawy, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

1. przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;
2. zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;
3. świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Z cytowanych wyżej przepisów ustawy wynika, że przez usługę należy rozumieć każde świadczenie na rzecz danego podmiotu niebędące dostawą towarów.

Z uwagi na powyższe unormowania, pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie się na rzecz innej osoby, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie (nieczynienie, bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy).

Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy mieć na względzie, że ustawa zalicza do grona usług każde świadczenie. Zauważyć jednak należy, iż usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym, związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Taki szeroki charakter świadczenia usługi potwierdzają także zapisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), dalej k.c.

Należy wskazać, iż przepisy podatkowe nie zawierają definicji odszkodowania. Zatem, w tym zakresie należy posiłkować się również przepisami prawa cywilnego. Na gruncie prawa cywilnego odszkodowanie za doznaną szkodę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto, między zdarzeniem, a zaistniałą w jego wyniku szkodą musi istnieć związek przyczynowy.

Kodeks cywilny rozróżnia dwa podstawowe rodzaje odpowiedzialności: kontraktową, która powstaje z mocy umowy i odnosi się do przypadków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 k.c.) oraz deliktową, czyli wynikającą z czynów niedozwolonych (art. 415 k.c.).

Zgodnie z treścią art. 471 Kodeksu cywilnego, dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W świetle wyżej przytoczonych przepisów, na gruncie stosunków cywilnoprawnych szkoda polega na nienależytym wykonaniu bądź niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, istnieniu adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem, a szkodą. Brak tych przesłanek powoduje, że nie mamy do czynienia ze szkodą, za powstanie której dłużnik zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania.

Natomiast kwestię bezumownego korzystania z cudzej rzeczy regulują przepisy art. 222 § 1 i § 2 k.c. zgodnie, z którymi właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Na podstawie art. 224 § 1 k.c., samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jej posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.

Jak wynika z treści § 2 powołanego przepisu od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

W oparciu natomiast o art. 225 cyt. k.c., obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Z ww. regulacji wynika, iż w sytuacji wytoczenia powództwa przeciwko samoistnemu posiadaczowi w złej wierze jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz jest odpowiedzialny za jej stan. Ponadto, spoczywa na nim obowiązek zwrotu pobranych od powyższej chwili pożytków, których nie zużył, jak również winny jest uiścić wartość tych, które zużył.

O tym, czy bezumowne korzystanie z przedmiotowych gruntów podlega opodatkowaniu na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy, decydować muszą w każdym przypadku konkretne okoliczności.

Zauważyć należy, iż z cytowanych wyżej przepisów ustawy o podatku od towarów i usług wynika, że przy określeniu czy miała miejsce czynność podlegająca opodatkowaniu istotne jest określenie, czy wykonywano świadczenie i czy wynagrodzenie z tytułu wykonywania tego świadczenia miało być wypłacone. Analiza ww. przepisów ustawy prowadzi do wniosku, że istotną cechą wynagrodzenia jest istnienie bezpośredniego związku pomiędzy usługą i otrzymaną zapłatą. Kolejnym czynnikiem decydującym o tym, czy mamy do czynienia z wynagrodzeniem jest ustalenie, czy wynagrodzenie takie było należne z tytułu danego świadczenia. Czynność opodatkowana powstaje w związku z zaistnieniem stosunku prawnego określonego umową między stronami. Zatem, wystąpić musi bezpośredni związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia, oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności.

Kluczowym elementem dla rozstrzygnięcia czy czynność podlega opodatkowaniu jest fakt istnienia zgody, chociażby nieformalnej, na korzystanie z przedmiotu, bądź wystąpienie przez jego właściciela na drogę sądową.

W przypadku, gdy rzecz (np. nieruchomość) została objęta w posiadanie przez podmiot nieuprawniony, a właściciel rzeczy dążąc do uregulowania stanu niezgodnego z jego wolą wytoczy przeciwko niemu powództwo o wydanie rzeczy, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne.

W tej sytuacji świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość wynagrodzenia nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody.

Inaczej należy jednak oceniać sytuację, kiedy właściciel rzeczy (np. nieruchomości) z różnych względów toleruje stan, w którym przy braku formalnego stosunku prawnego, inny podmiot korzysta z należącej do niego rzeczy. W tych okolicznościach wynagrodzenie otrzymane przez właściciela z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy spełnia definicję świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, i na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W konsekwencji należy stwierdzić, iż decydujące znaczenie dla opodatkowania lub nieopodatkowania bezumownego korzystania z nieruchomości bez zawiązywania lub po wygaśnięciu stosunku zobowiązaniowego mają okoliczności faktyczne. Co do zasady, sytuacja ta pozostaje poza opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług. Jeżeli jednak okoliczności wskazują na dorozumiane, milczące przedłużenie umowy najmu (dzierżawy) czynność ta podlega opodatkowaniu jako świadczenie usług.

Z opisu sprawy wynika, że w dniu 12 lutego 2013 r. Wnioskodawca zawarł w formie aktu notarialnego umowę z tytułu zapłaty odszkodowania przez Sp. z o.o. w związku z bezumownym korzystaniem z działki 1/67 za okres od listopada 2008 r. do dnia ustanowienia służebności oraz bezumownym korzystaniem z działki 1/66 za okres od listopada 2008 r. do lutego 2013 r. Jednocześnie w dniu 12 lutego 2013 r. również w formie aktu notarialnego te same spółki zawarły umowę o odpłatnej służebności gruntowej polegającej na prawie przejazdu i przechodu przez działkę nr 1/67 z wynagrodzeniem za kolejne okresy rozliczeniowe. W latach 2009-2012 Zainteresowany wielokrotnie dążył do uregulowania zasad korzystania z zajętej nieruchomości w drodze negocjacji, które zakończyły się niepomyślnie. Ostatecznie, w dniu 7 marca 2012 r. Wnioskodawca skierował do Sp. z o.o. wezwanie do zapłaty, którego roszczenie nie zostało uznane, zarówno co do zasady, jak i wysokości żądanej do wypłaty na rzecz Zainteresowanego kwoty. Poza tym, Wnioskodawca nie podjął żadnych innych kroków w celu odzyskania przedmiotowych działek. Natomiast, w dniu 11 kwietnia 2012 r. Sp. z o.o. złożyła do Sądu Rejonowego wniosek z dnia 3 kwietnia 2012 r. o ustanowienie na nieruchomości, będącej w użytkowaniu wieczystym Wnioskodawcy, służebności drogi koniecznej wraz z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia. Postanowieniem z dnia 8 maja 2013 r. Sąd zabezpieczył roszczenie Sp. z o.o.o ustanowienie na jej rzecz służebności drogi koniecznej na nieruchomości Wnioskodawcy poprzez zakazanie Zainteresowanemu prowadzenia działań uniemożliwiających korzystanie przez Sp. z o.o.z przejazdu i przechodu przez dz. 1/67 do czasu zakończenia postępowania. W opinii biegłego rzeczoznawcy, sporządzonej na wniosek Sądu, stwierdzono, iż droga konieczna powinna być przyznana jedynie na zasadach odkupienia od Wnioskodawcy przez Sp. z o.o.części udziałów w użytkowanej nieruchomości, uczestnicząc przy tym w bieżących kosztach eksploatacji utrzymania drogi. Ostatecznie celem uregulowania stanu prawnego użytkowania drogi przez Sp. z o.o., Strony powróciły do mediacji. W dniu 12 lutego 2013 r. doszło do zawarcia porozumienia, o którym mowa wyżej.

W przedmiotowej sprawie w pierwszej kolejności należy ustalić więc, czy opisane we wniosku odszkodowanie dochodzone przez Wnioskodawcę za bezumowne korzystanie z nieruchomości będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie przepisu art. 8 ust. 1 ustawy.

Odnosząc się do sytuacji przedstawionej we wniosku należy stwierdzić, iż w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z tzw. dorozumianym przedłużeniem umowy. Bowiem, w analizowanej sprawie, pomimo faktu, iż Wnioskodawca nie wyrażał zgody na bezumowne korzystanie z należących do Niego działek i wielokrotnie w celu ich odzyskania podejmował próby uregulowania zasad korzystania z zajętych nieruchomości w drodze negocjacji, to jednak Zainteresowany nie podjął stanowczych kroków i nie skierował sprawy na drogę postępowania sądowego występując przeciwko dotychczasowemu użytkownikowi z roszczeniem o wydanie przedmiotowych działek. Wnioskodawca nie powziął zatem wszystkich czynności mających na celu odzyskanie ww. nieruchomości. Taka sytuacja wskazuje na kontynuację dotychczasowego stosunku zobowiązaniowego łączącego obie strony, bądź na tolerowanie ujawnionej sytuacji.

Ponadto, w analizowanej sprawie ostatecznie zostały zawarte w dniu 12 lutego 2013 r. w formie aktu notarialnego umowy:

• z tytułu zapłaty odszkodowania przez użytkownika ww. nieruchomości w związku z ich bezumownym korzystaniem z działki 1/67 za okres od listopada 2008 r. do dnia ustanowienia służebności oraz bezumownym korzystaniem z działki 1/66 za okres od listopada 2008 r. do lutego 2013 r.
• o odpłatnej służebności gruntowej polegającej na prawie przejazdu i przechodu przez działkę nr 1/67 z wynagrodzeniem za kolejne okresy rozliczeniowe.

Wobec powyższego należy stwierdzić, iż w przedmiotowej sprawie występuje porozumienie wyrażające wolę zawarcia umowy i w rezultacie mamy do czynienia ze świadczeniem czynności w jej ramach. Występuje tu czynność, co do której pomiędzy jej stronami została zawarta umowa (porozumienie) wyrażająca wolę jej świadczenia. Czynność ta jest oparta na tytule prawnym, wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość wynagrodzenia. Powyższe oznacza, iż do danej czynności doszło za zgodą Wnioskodawcy.

W związku z powyższym, uznać należy, iż spełnione zostały przesłanki pozwalające potraktować otrzymane odszkodowanie za opodatkowane podatkiem od towarów i usług wynagrodzenie z tytułu świadczonych usług.

Na podstawie art. 41 ust. 1 ustawy, stawka podatku od towarów i usług wynosi 22%, z zastrzeżeniem ust. 2-12c, art. 83, art. 119 ust. 7, art. 120 ust. 2 i 3, art. 122 i art. 129 ust. 1.

Towary i usługi będące przedmiotem czynności, o których mowa w art. 5, niewymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej podlegają opodatkowaniu stawką w wysokości 22%, z wyjątkiem tych, dla których w ustawie lub przepisach wykonawczych określono inną stawkę (art. 41 ust. 13 ustawy).

Jak stanowi art. 146a pkt 1 ustawy, w okresie od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2013 r., z zastrzeżeniem art. 146f, stawka podatku, o której mowa w art. 41 ust. 1 i ust. 13, art. 109 ust. 2 i art. 110, wynosi 23%.

Z powyższego wynika, iż w przypadku gdy ani ustawa, ani przepisy wykonawcze nie przewidują dla danego świadczenia obniżonej stawki, bądź zwolnienia należy je opodatkować według 23% stawki podatku.

Jednakże zarówno w treści ustawy, jak i w przepisach wykonawczych do niej, ustawodawca przewidział opodatkowanie niektórych czynności stawkami obniżonymi lub zwolnienie od podatku.

Na podstawie § 13 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 4 kwietnia 2011 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2013 r., poz. 247 ze zm.), zwalnia się od podatku dzierżawę gruntów przeznaczonych na cele rolnicze, a także zbycie prawa użytkowania wieczystego tych gruntów.

Należy jednak zauważyć, iż z opisu sprawy nie wynika, by przedmiotowy grunt był przedmiotem dzierżawy i był przeznaczony na cele rolnicze.

Zatem, usługa, będąca przedmiotem niniejszego wniosku, nie została wymieniona w przepisach o podatku od towarów i usług jako objęta obniżoną stawką podatku lub zwolnieniem, zatem jest opodatkowana, zgodnie z art. 146a pkt 1 ustawy, według 23% stawki podatku.

Mając na uwadze powołane przepisy prawa oraz przedstawiony opis sprawy należy stwierdzić, iż skoro Wnioskodawca nie wystąpił na drogę sądową, tolerował sytuację, w której przy braku formalnego statusu prawnego, podmiot korzystał z należących do niego działek nr 1/67 i 1/66, odszkodowanie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości stanowi zapłatę za świadczenie wzajemne w postaci świadczenia usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy, które podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na zasadach ogólnych, tj. według stawki 23%.

Ponadto, w sprawie będącej przedmiotem wniosku należy zwrócić uwagę, iż analiza załączników dołączonych do wniosku nie mieści się w ramach określonych w art. 14b § 1 ustawy Ordynacja podatkowa, zgodnie z którym minister właściwy do spraw finansów publicznych, na pisemny wniosek zainteresowanego, wydaje, w jego indywidualnej sprawie, pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego (interpretację indywidualną). W związku z powyższym, Minister Finansów nie jest uprawniony do oceny prawnej załączników dołączonych przez Wnioskodawcę.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, ul. Św. Mikołaja 78/79, 50-126 Wrocław po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Poznaniu, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Lesznie, ul. Dekana 6, 64-100 Leszno.

Wniosek ORD-IN (PDF)

Treść w pliku PDF 973 kB

Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu