Interpretacja indywidualna – stanowisko prawidłowe

Szanowna Pani,

stwierdzam, że Pani stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego stanu faktycznego i zdarzenia przyszłego w podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

1 maja 2025 r. wpłynął Pani wniosek z 30 kwietnia 2025 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy:

-nieuznania udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz mediacji na podstawie umowy zawartej z Powiatem za świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem VAT,

-sposobu dokumentowania ww. czynności.

Treść wniosku jest następująca:

Opis stanu faktycznego i zdarzenia przyszłego

Wnioskodawczyni zwana w umowie „Zleceniobiorcą” zawarła jako radca prawny, mediator, prowadząca działalność gospodarczą pod firmą Kancelaria Radcy Prawnego A. A. umowę z Powiatem .... Umowa obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia 2025 roku.

Przedmiotem umowy jest udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej zgodnie z zakresem określonym w art. 3 ustawy z 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej. W zakresie nieodpłatnej pomocy prawnej Zleceniobiorca przyjęła do realizacji również zadania określone w art. 4a ustawy, tj. nieodpłatną mediację.

Zgodnie z zawartą umową dyżury organizowane są w wymiarze co najmniej 40 godzin miesięcznie, tak aby zapewnić działanie punktu nieodpłatnej pomocy prawnej w przeciętnym wymiarze 5 dni w tygodniu przez co najmniej 4 godziny dziennie, z wyłączeniem dni ustawowo wolnych od pracy, w określonych przez Powiat godzinach. Zleceniobiorca realizuje umowę w połowie wskazanego czasu. Szczegółowy harmonogram udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej Zleceniobiorca uzgadnia z drugim prawnikiem i przekazuje przed rozpoczęciem miesiąca kalendarzowego Zleceniodawcy.

Umowa jest realizowana w lokalu wskazanym przez zleceniodawcę, znajdującym się w siedzibie Starostwa Powiatowego w ....

Za świadczone usługi nieodpłatnych porad prawnych i mediacji wynagrodzenie Wnioskodawczyni wypłaca Zleceniodawca. Zgodnie z umową jest to wynagrodzenie ryczałtowe. Wnioskodawczyni nie ma żadnego wpływu na wysokość przyznanego wynagrodzenia wynikającego z zawartej ze Zleceniodawcą umowy. Wynagrodzenie jest określone w stałej kwocie miesięcznej, niezmiennie przez cały rok trwania umowy. Wynagrodzenie jest niezależne od ilości osób, którym Zleceniobiorca udzieli pomocy prawnej, liczby przeprowadzonych mediacji.

Zleceniobiorca wystawia faktury na rzecz Powiatu ..., a jako odbiorcę wskazuje Starostwo Powiatowe w .... Lokal wyposażony jest w meble biurowe, komputer, drukarkę. Lokal posiada dostęp do sieci energetycznej, telefonicznej, teleinformatycznej oraz bazy aktów prawnych. Zleceniobiorca może korzystać z lokalu wyłącznie do celów świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej, w tym nieodpłatnej mediacji.

Zleceniobiorcę obowiązują określone zasady dokumentowania świadczonej nieodpłatnej pomocy prawnej, a w tym mediacji.

Zleceniodawca, każdorazowo w dniu pełnienia dyżuru podpisuje, a następnie na koniec miesiąca przekazuje Zleceniodawcy listę obecności.

Wynagrodzenie, które otrzymuje Wnioskodawczyni za wykonywane czynności stanowi przychody, o których mowa w art. 13 pkt 8a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych - przychody z tytułu wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia. Nie są to natomiast przychody, o których mowa w art. 12 ust. 1-6 ustawy.

Za czynności wykonywane w ramach umowy Wnioskodawczyni nie ponosi ryzyka gospodarczego ani ekonomicznego. Ponosi je Powiat. W zakresie wypłaty wynagrodzenia ryzyko gospodarcze ponosi Powiat.

Świadcząc usługi w ramach umowy zawartej z Powiatem - Wnioskodawczyni wyraża oświadczenia woli w imieniu i na rzecz Powiatu, bowiem z nim ma zawartą umowę, chociaż usługi świadczy osobiście - ma uprawnienia radcy prawnego oraz mediatora.

Wnioskodawczyni nie ponosi odpowiedzialności wobec osób trzecich za realizację umowy. W przypadku rażącego naruszenia postanowień umowy przez Zleceniobiorcę, w szczególności w razie narażenia na szkodę osoby uprawnionej do bezpłatnej pomocy prawnej, niezabezpieczanie oświadczeń przed dostępem osób trzecich Zleceniodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia.

Zakres nieodpłatnej pomocy prawnej i mediacji wynika wprost z ustawy z 5 sierpnia 2015 r. i Wnioskodawczyni nie wykracza poza ten zakres. Jest to tylko wycinek usług, jakimi Wnioskodawczyni zajmuje się w swojej działalności gospodarczej. Ww. usługi obejmują porady prawne i sporządzenie projektu pisma - czyli szkicu za wyjątkiem pism w toku sprawy.

Wnioskodawczyni nie podpisuje pism, nie sygnuje swoją pieczątką, nie używa szyldu kancelarii, nie reprezentuje klientów przed sądem, nie ma wpływu na dobór klientów, nie może brać od klientów pieniędzy za świadczoną pomoc ani polecać im swoich prywatnych usług i innych osób. Świadcząc nieodpłatną pomoc prawną i nieodpłatną mediację Wnioskodawczyni nie działa pod szyldem swojej kancelarii, lecz Powiatu i w ograniczonym ustawą o nieodpłatnej pomocy prawnej zakresie pomimo, że umowę zawiera jako Kancelaria Radcy Prawnego.

Stosunek prawny łączący strony jest zbliżony do stosunku pracy, ponieważ Wnioskodawczyni musi przestrzegać zapisów umowy i ustawy w zakresie świadczonych usług nieodpłatnej pomocy prawnej, mediacji. Poza tym, Wnioskodawczyni ma obowiązek stawienia się w punkcie w określonym w umowie dniu i godzinach tam wyznaczonych oraz zalogowania się w systemie teleinformatycznym Ministra Sprawiedliwości i jest to kontrolowane – przez Powiat. Stanowi to swoistego rodzaju podległość organizacyjną, co pozbawia Wnioskodawczynię samodzielności i niezależności, jak ma to miejsce przy podmiotach gospodarczych.

Pytania

1.Czy w opisanym stanie faktycznym i przyszłym zawierając z Powiatem umowę jako Kancelaria Rady Prawnego Wnioskodawczyni jest zobowiązana do odprowadzenia podatku VAT od uzyskiwanego wynagrodzenia z tytułu świadczenia usług nieodpłatnej pomocy prawnej i mediacji?

2.Jeżeli ww. usługi nie będą opodatkowane podatkiem VAT, to w jaki sposób Wnioskodawczyni ma się rozliczyć z Powiatem - fakturą VAT z adnotacją - zwolnienie od VAT, rachunkiem, czy może jako Kancelaria Radcy Prawnego wystawić notę księgową?

Pani stanowisko w sprawie

Stanowisko Ad. pytanie 1

W ocenie Wnioskodawczyni, udzielanie nieodpłatnych porad prawnych i mediacji, w ramach umowy zlecenia z Powiatem nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług - VAT.

Kluczowym w tym zakresie jest art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o podatku od towarów i usług, który stanowi, jakich czynności nie uznaje się za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą. Aby odpłatne świadczenie usług było opodatkowane podatkiem VAT muszą one być świadczone w ramach prowadzonej działalności gospodarczej podatnika, który w związku z jej wykonaniem będzie podatnikiem podatku VAT. Wnioskodawczyni uważa, że nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatna mediacja jest czymś innym niż jej działalność gospodarcza, bowiem jest tu na tyle szeroka podległość organizacyjna, iż Wnioskodawczyni nie świadczy usług, jako samodzielny i niezależny podmiot gospodarczy. Wnioskodawczyni nie ma wpływu na wybór lokalu, sprzętu, infrastruktury, na wysokość przyznanego wynagrodzenia, na godziny świadczenia usług, na dobór klientów, a nawet na zakres świadczonej pomocy prawnej i mediacji, bowiem wszystkie te sprawy reguluje ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej i umowa. Wnioskodawczyni świadczy pomoc prawną i mediację w ograniczonym zakresie, określonym ustawą. Nie podpisuje projektów sporządzanych pism, nie używa pieczątki firmy ani szyldu, nie reprezentuje klientów przed sądem. Nie wykonuje zatem typowych czynności, jakie wykonuje w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Przychody z tytułu wykonywania czynności są przychodami z tytułu działalności wykonywanej osobiście, o których mowa w art. 13 pkt 8a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Z tytułu wykonania zleconych czynności, Zleceniobiorca jest związana ze Zleceniodawcą więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy Zleceniodawcą a wykonującym zlecenie, co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności Zleceniodawcy wobec osób trzecich. Stosunek prawny pomiędzy stronami jest zbliżony do stosunku pracy, bowiem Zleceniobiorca jest podporządkowana organizacyjnie Powiatowi, a zakres świadczonych usług jest określony ustawą o nieodpłatnej pomocy prawnej i umową.

Zleceniobiorca musi stawić się do punktu określonego w umowie - wyznaczona miejscowość, ulica, godziny pracy, klienci zapisywani przez Starostwo, obowiązek logowania się w godzinach dyżuru w systemie teleinformatycznym.

Zleceniobiorca nie ponosi ryzyka ekonomicznego za wykonywane usługi, bowiem, zgodnie z § 5 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 21 grudnia 2018 r. w sprawie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w lokalu świadczenia usług zapewnia się pomieszczenia, dostęp do instalacji elektrycznej, telekomunikacyjnej, do Internetu, zapewnia się komputer z oprogramowaniem do edycji tekstów, z bazą aktów prawnych, orzecznictwa, dostęp do drukarki oraz wyposażenie zapewniające bezpieczne przechowywanie dokumentów.

Zleceniobiorca nie ponosi również ryzyka gospodarczego za wykonywane usługi, bowiem otrzymuje stałe wynagrodzenie miesięczne i nie ma żadnego wpływu na wysokość przyznanego wynagrodzenia. Zdaniem Wnioskodawczyni ryzyko ekonomiczne za wykonywane czynności ponosi Powiat, bo to on zapewnia sprzęt i infrastrukturę.

Wnioskodawczyni nie ponosi odpowiedzialności wobec osób trzecich. Według wytycznych Ministra Finansów warunek nie ponoszenia odpowiedzialności uważa się za spełniony, gdy dana umowa nie przewiduje takiej odpowiedzialności. Bez znaczenia zostaje w tym kontekście odpowiedzialność Zleceniobiorcy, wynikająca z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa. Z wytycznych tych wynika, że odpowiedzialność Zleceniobiorcy na gruncie art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT, jest niezależna od jego odpowiedzialności przewidzianej w innych przepisach prawa.

Ponadto, w wyroku NSA z 12 lipca 2022 r. (sygn. akt I FSK 1585/18) Sąd potwierdził również, że odpowiedzialności takiej nie można wywodzić z zasad ogólnych wynikających z innych przepisów prawnych. Innymi słowy Sąd potwierdził, że w celu uznania danej osoby za podatnika VAT (a usług świadczonych przez taką osobę za opodatkowane VAT) niezbędne jest uregulowanie kwestii odpowiedzialności bezpośrednio w umowie. Nie wystarczy więc domniemywanie takiej odpowiedzialności z ogólnych przepisów prawa. Powyższe oznacza, że brak w umowie z Powiatem wyraźnego zapisu o odpowiedzialności Zleceniobiorcy wobec osób trzecich - czyli milczenie umowy w tej kwestii - uważa się za spełnienie warunku braku tej odpowiedzialności bez względu na to, kto faktycznie tą odpowiedzialność ponosi.

Reasumując:

1.Zleceniobiorca z tytułu realizacji umowy z Powiatem nie ponosi żadnych wydatków.

2.Świadcząc usługi w ramach umowy Wnioskodawczyni udziela porad osobiście, ponieważ ma uprawnienia radcy prawnego/mediatora, lecz działa w imieniu Powiatu, bowiem z nim ma zawartą umowę. Zleceniobiorca usługi świadczy osobiście, ale oświadczenia woli wyraża w imieniu i na rzecz Powiatu, bowiem z nim ma umowę.

3.Wnioskodawczyni nie ponosi ryzyka gospodarczego ani ekonomicznego za świadczone usługi. Ryzyko gospodarcze, ryzyko ekonomiczne ponosi Powiat, bowiem on zapewnia lokal, sprzęt, oprogramowanie, dostęp do sieci, wypłaca wynagrodzenie.

4.Zleceniobiorca nie ma żadnego wpływu na wysokość przyznanego wynagrodzenia, które jest określone w stałej kwocie miesięcznej i jest niezmienne przez cały rok trwania umowy.

5.W umowie nie zawarto postanowienia, w ramach którego Powiat przyjmuje jakąkolwiek odpowiedzialność wobec osób trzecich za czynności wykonywane przez Zleceniobiorcę. Jest jedynie przewidziana odpowiedzialność Zleceniobiorcy wobec Powiatu za nienależyte wykonanie umowy (możliwość rozwiązania umowy).

Wobec spełnienia łącznie przez Zleceniobiorcę wszystkich przesłanek z art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT - nie jest zobowiązana do odprowadzenia podatku VAT od uzyskiwanego od Powiatu wynagrodzenia za usługi nieodpłatnej pomocy prawnej i mediacji, w ramach zawartej umowy zlecenie, jako Kancelaria Radcy Prawnego.

Wnioskodawczyni zamierza w przyszłości zawierać analogiczne umowy, które mogą różnić się miastem, dniem i godzinami świadczenia usług oraz kwotą wynagrodzenia i w jej ocenie, moc wiążąca interpretacji będzie rozciągała się do analogicznych umów zawieranych w przyszłości.

Stanowisko ad. pytanie 2

W zakresie sposobu rozliczania się z Powiatem – w ocenie Wnioskodawczyni najbardziej właściwym wydaje się wystawianie jako Kancelaria Radcy Prawnego noty księgowej. Skoro bowiem opisane w stanie faktycznym usługi nie będą opodatkowane podatkiem VAT to nie będzie podstaw do wystawiania faktury z tego tytułu. Jeżeli ww. usługi nie będą uznane za samodzielnie wykonywaną działalność gospodarczą to nie będzie także podstaw do wystawienia rachunku.

Należy wskazać, że zasady wystawiania faktur zostały uregulowane w Dziale XI ustawy, w Rozdziale 1 - Faktury. W świetle art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy: Podatnik jest obowiązany wystawić fakturę dokumentującą sprzedaż, a także dostawę towarów i świadczenie usług, o których mowa w art. 106a pkt 2, dokonywane przez niego na rzecz innego podatnika podatku, podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej niebędącej podatnikiem.

Elementy jakie powinna zawierać faktura wymienione zostały w art. 106e ust. 1 ustawy.

Stosownie do art. 106b ust. 2 ustawy: Podatnik nie jest obowiązany do wystawienia faktury w odniesieniu do sprzedaży zwolnionej od podatku na podstawie art. 43 ust. 1, art. 113 ust. 1 i 9 lub przepisów wydanych na podstawie art. 82 ust. 3.

Według art. 106b ust. 3 ustawy: Na żądanie nabywcy towaru lub usługi podatnik jest obowiązany wystawić fakturę dokumentującą:

1)czynności, o których mowa w ust. 1 pkt 1, jeżeli obowiązek wystawienia faktury nie wynika z ust. 1, z wyjątkiem:

a)czynności, o których mowa w art. 19a ust. 5 pkt 4,

b)czynności, o których mowa w art. 106a pkt 3 i 4,

1a)otrzymanie całości lub części zapłaty przed wykonaniem czynności, o których mowa w ust. 1 pkt 1, jeżeli obowiązek wystawienia faktury nie wynika z ust. 1, z wyjątkiem:

a)przypadku, gdy zapłata dotyczy czynności, o których mowa w art. 19a ust. 1b i ust. 5 pkt 4 oraz art. 106a pkt 3 i 4,

b)wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów,

2)sprzedaż zwolnioną, o której mowa w ust. 2, z zastrzeżeniem art. 117 pkt 1 i art. 118

‒jeżeli żądanie jej wystawienia zostało zgłoszone w terminie 3 miesięcy, licząc od końca miesiąca, w którym dostarczono towar lub wykonano usługę bądź otrzymano całość lub część zapłaty.

Na mocy art. 2 pkt 22 ustawy: Ilekroć w dalszych przepisach jest mowa o sprzedaży - rozumie się przez to odpłatną dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów.

Z powyższych przepisów jednoznacznie wynika, że faktura dokumentuje dokonanie sprzedaży, przez którą rozumie się odpłatne wydanie towaru lub odpłatne świadczenie usług, czyli czynność podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT.

Podatnik wykonujący czynności w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy, wystawia fakturę w przypadku sprzedaży towaru lub usługi.

Fakturę wystawia się tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Zatem podatnik nie może z tytułu wykonania czynności niepodlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wystawić faktury.

Natomiast zgodnie z art. 87 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa jeżeli z odrębnych przepisów nie wynika obowiązek wystawienia faktury, podatnicy prowadzący działalność gospodarczą są obowiązani, na żądanie kupującego lub usługobiorcy, wystawić rachunek potwierdzający dokonanie sprzedaży lub wykonanie usługi.

Zatem obowiązek wystawienia rachunku ma zastosowanie do podatników, jednakże w ograniczonym zakresie, tj. w przypadkach, gdy z ustawy nie wynika obowiązek wystawienia faktury.

Skoro świadczenie przez Wnioskodawczynię usług z zakresu pomocy prawne oraz mediacji na podstawie zawartej umowy z Powiatem, nie mieści się w definicji działalności gospodarczej określonej w ustawie o podatku od towarów i usług, a tym samym Wnioskodawczyni nie jest z tego tytułu podatnikiem zobowiązanym do rozliczania tego podatku. Usługi z zakresu pomocy prawnej, oraz mediacji na podstawie umowy zawartej z Powiatem, nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Wobec powyższego, przy spełnieniu wszystkich warunków określonych w art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, wykonywane przez Wnioskodawczynię czynności na rzecz Powiatu z zakresu pomocy prawnej oraz mediacji, nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Tym samym, otrzymane z tego tytułu wynagrodzenie nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Zatem, w analizowanej sprawie nie powstanie obowiązek zapłaty podatku od towarów i usług od świadczonych na podstawie umowy współpracy pomocy prawnej oraz mediacji.

W konsekwencji brak jest podstaw do wystawienia faktur w celu udokumentowania ww. czynności, bowiem faktury są dowodem dokumentującym wykonanie czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Brak jest również podstaw do wystawienia rachunku, o którym mowa w art. 87 § 1 Ordynacji podatkowej z tytułu świadczenia pomocy prawnej oraz mediacji, ponieważ w ww. zakresie Wnioskodawczyni nie prowadzi działalności gospodarczej.

Podsumowując, jeżeli przedmiotowe usługi nie będą opodatkowane podatkiem od towarów i usług brak jest podstaw do wystawiania przez Wnioskodawczynię faktur lub rachunków. Powyższe wynagrodzenie z umowy zawartej z Powiatem w przedmiocie realizacji świadczeń z zakresu pomocy prawnej oraz mediacji, może być udokumentowane na podstawie innych dokumentów księgowych, w tym not księgowych.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawiła Pani we wniosku, jest prawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 poz. 361 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”:

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy:

W świetle art. 8 ust. 1 ustawy:

Pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres. Przez świadczenie należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie, powstrzymanie się od działania (nieczynienie bądź też tolerowanie). Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy mieć na względzie, że ustawa zalicza do grona usług każde świadczenie, które nie jest dostawą w myśl art. 7 ustawy. Należy jednak zaznaczyć, że usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności, przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Należy wskazać, że aby dana czynność stanowiąca świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, była opodatkowana podatkiem od towarów i usług, musi być wykonana przez podmiot, który w związku z jej wykonaniem jest podatnikiem podatku od towarów i usług.

W oparciu o art. 15 ust. 1 ustawy:

Stosownie do art. 15 ust. 2 ustawy:

Według art. 15 ust. 3 ustawy:

Na mocy art. 13 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. z 2025 r. poz. 163 ze zm.):

Z cytowanego przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy wynika, że dla uznania, że określone czynności wykonywane przez osobę fizyczną nie stanowią samodzielnie wykonywanej działalności gospodarczej i tym samym pozostają poza regulacjami ustawy, istotne jest łączne spełnienie wszystkich elementów wymienionych w tym przepisie, tj. związanie zleceniobiorcy ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym a wykonującym zlecane czynności co do warunków:

‒wykonywania tych czynności,

‒wynagrodzenia, oraz

‒odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Zatem, użycie słowa „samodzielnie” w kontekście art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, wyklucza opodatkowanie pracowników i innych osób, o ile są one związane z pracodawcą przez umowę o pracę lub inny stosunek prawny tworzący więzi (stosunek podporządkowania) między pracodawcą a pracownikiem co do (w zakresie) warunków pracy, wynagrodzenia i odpowiedzialności pracodawcy.

Oznacza to, że przychody z tytułu wykonywanych czynności nie tylko powinny być wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, lecz także spełnione muszą zostać pozostałe kryteria przedmiotowe określające m.in., czy działanie usługodawcy odbywa się na warunkach ryzyka gospodarczego, a tym samym kto ponosi odpowiedzialność za wykonane usługi. Nie stanowią bowiem samodzielnej działalności gospodarczej, w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, tylko i wyłącznie te czynności, gdy pomiędzy zlecającym ich wykonanie i wykonującym zlecone czynności istnieją więzy tworzące stosunek prawny w zakresie warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Odnośnie dwóch pierwszych warunków stwierdzić należy, że każdy w zasadzie stosunek prawny o charakterze odpłatnym, istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, jest w jakimś sensie określony co do warunków wykonywania danych czynności oraz wynagrodzenia.

Nie będzie więc podatnikiem w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług osoba, która w ramach podpisanej umowy, tworzyć będzie ze zlecającym więzi analogiczne ze stosunkiem pracy, nie ponosząc tym samym ryzyka ekonomicznego w związku z wykonywanymi czynnościami. Tylko spełnienie wymogów wyłączających samodzielność działania, poprzez zawarcie więzi prawnej między zleceniodawcą a zleceniobiorcą co do warunków wykonywania zleconych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich, pozwala wyłączyć wykonywane czynności z opodatkowania podatkiem od towarów i usług.

Mając na uwadze fakt, że w zasadzie każdy stosunek prawny o charakterze odpłatnym, istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, określa wynagrodzenie oraz przynajmniej podstawowe warunki wykonywania czynności, należy uznać, że „odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich” jest kryterium kluczowym dla oceny charakteru prawnopodatkowego danego podmiotu. Jest to czynnik odróżniający na gruncie ustawy o podatku VAT prowadzenie działalności gospodarczej (przesłanki warunkującej status podatnika podatku VAT) od innego rodzaju aktywności zawodowej niepowodującej powstania podmiotowości prawnopodatkowej na gruncie ustawy.

Znacząca jest w tym przypadku analiza istoty odpowiedzialności, wynikającej z charakteru stosunku prawnego łączącego Panią oraz Powiat.

Pojęcie działalności gospodarczej zdefiniowane zostało również w drugim akapicie art. 9 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L z 11.12.2006 Nr 347, str. 1, ze zm.), zwanej dalej Dyrektywą 2006/112/WE Rady. Na podstawie tego artykułu:

Przepis ten stwierdza, że wykorzystywanie własności dóbr materialnych lub niematerialnych do celów zarobkowych w sposób ciągły, należy w szczególności uznać za działalność gospodarczą.

W akapicie pierwszym, art. 9 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady, określa osobę, która może stać się podatnikiem, jako każdą osobę, która niezależnie prowadzi w dowolnym miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej działalności.

Przepis art. 10 Dyrektywy 2006/112/WE Rady wyjaśnia znaczenie terminu „samodzielnie” użytego w art. 9. Jak stanowi ww. art. 10 Dyrektywy 2006/112/WE:

W celu określenia granic pojęcia „działalności gospodarczej” i „podatnika” należy przypomnieć art. 9 ust. 2 i art. 12 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady.

Przepis art. 9 ust. 2 Dyrektywy 2006/112/WE Rady stwierdza, że:

Przy czym, zgodnie z art. 12 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady:

Dyrektywa 2006/112/WE Rady wskazuje na bardzo szeroki zakres działalności gospodarczej, obejmujący wszystkie etapy produkcji, dystrybucji i dostarczania towarów i usług.

To, że działalność gospodarcza, która ma być traktowana jako taka, nie jest działalnością wykonywaną okazjonalnie, nie oznacza, że działalność ta, aby mieścić się w zakresie podatku VAT, musi osiągnąć pewną liczbę operacji lub osiągnąć określony poziom dochodu. Decydującym elementem jest wola lub zamiar osoby dokonującej czynności, aby brać udział w produkcji, dystrybucji lub dostarczaniu dóbr lub usług. Elementem definiującym działalność gospodarczą na gruncie przepisów Dyrektywy 2006/112/WE Rady jest to, że osoba, w celu wykonywania swoich działań, wykorzystuje zasoby ludzkie lub rzeczowe w taki sam sposób, jak są one wykorzystywane przez producenta, handlowca lub osoby świadczące usługi. Działalność gospodarcza w rozumieniu Dyrektywy 2006/112/WE Rady będzie miała miejsce, gdy zaistnieje zamiar wykorzystania i zorganizowania środków w celu wzięcia udziału w produkcji, dystrybucji towarów lub świadczeniu usług.

Przedmiotowe zagadnienie było również przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (orzeczenia w sprawie C-202/90 Ayuntamiento de Sevilla przeciwko Recaudadores de Tributos de las Zonas Primera y Segunda, C-235/85 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów). TSUE w ww. orzeczeniach wskazał, że za samodzielną nie będzie mogła być uznana działalność gospodarcza, która wykonywana jest przy wykorzystaniu infrastruktury i organizacji wewnętrznej podmiotu, na rzecz którego jest prowadzona, nie powoduje żadnego ryzyka ekonomicznego po stronie usługodawcy, a nadto nie powoduje odpowiedzialności usługodawcy wobec osób trzecich za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością.

Ponadto, zgodnie z opinią RG M.G. Tesauro z 4 czerwca 1991 r. do sprawy C-202/90, co się tyczy warunków pracy należy przeanalizować czy pracownik jest niejako zintegrowany z organizacją pracodawcy (...) czy i w jakim zakresie może swobodnie zorganizować swoją działalność. Jest oczywistym, że możliwość swobodnego zorganizowania (wybór współpracowników, struktury niezbędne do wykonywania zadań, godziny pracy), jak też brak zintegrowania w przedsiębiorstwie czy w administracji stanowią elementy typowe dla działalności wykonywanej w sposób samodzielny. Jednakże poddanie się niektórym dyrektywom jak też pewnej kontroli czy władzy dyscyplinarnej pracodawcy, które odnajdujemy również w stosunku pracy nie wykluczają charakteru samodzielnego działalności. Co się tyczy warunków wynagrodzenia, okoliczność, że wynagrodzenie (także to określone ustawą) jest proporcjonalne do usług i charakter przypadkowy, który z tego wynika stanowią jasne wskaźniki istnienia stosunku samodzielnej pracy. Nie ma wątpliwości, że ryzyko w ramach stosunku pracy podporządkowanej spoczywa tylko na pracodawcy. W zakresie odpowiedzialności wskazano, że należy badać czy pracownik jest odpowiedzialny wobec osób trzecich za czynności i działania, które można mu przypisać (pkt 6).

Zauważenia wymaga, że sformułowanie w powołanym art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy odnoszące się do odpowiedzialności, należy rozumieć jako odpowiedzialność zleceniodawcy, w stosunku do osób trzecich, za czynności realizowane przez zleceniobiorcę w ramach wykonywania zlecenia. Tylko w takim przypadku ryzyko wykonania czynności zleconych przechodzi z faktycznego wykonawcy na osobę zlecającą ich wykonanie, co wyklucza samodzielny charakter działalności zleceniobiorcy. Tak bowiem rozumiana odpowiedzialność za wykonanie czynności wskazuje, kto ponosi ryzyko prowadzonej działalności, a tym samym wskazuje na wyłączenie ze sfery samodzielności (i z grona podatników podatku od towarów i usług) tego podmiotu, który nie odpowiada za efekt wykonywanej pracy wobec osób trzecich.

O wyłączeniu z opodatkowania podatkiem od towarów i usług można zatem mówić w przypadku, gdy zleceniobiorcę łączą/będą łączyć ze zleceniodawcą więzi analogiczne jak w przypadku stosunku pracy, jako że nie ponosi/nie będzie ponosił on ryzyka ekonomicznego w związku z wykonywaniem czynności, będących przedmiotem wskazanych umów, a odpowiedzialność za te czynności w stosunku do osób trzecich bezwzględnie ponosi/będzie ponosił zlecający. Oznacza to, że z treści zawartych umów wynikać powinno zobowiązanie, które w swej istocie kładzie na zlecającego odpowiedzialność, zamiast na zleceniobiorcę, podobnie jak ma to miejsce w przypadku stosunku pracy.

Powyższe oznacza, że jeżeli analiza umowy cywilnoprawnej (stosunku prawnego) pomiędzy zleceniobiorcą – Panią a zleceniodawcą – Powiatem wykaże, że spełnione są/będą wszystkie trzy warunki, to nie można/nie będzie można uznać Pani za podatnika VAT. Jednocześnie brak spełnienia któregokolwiek warunku oznacza, że zleceniobiorca występuje/będzie występował w charakterze podatnika VAT.

Warunek pierwszy – warunki wykonywania czynności: należy uznać, że co do zasady w istotę typowej umowy zlecenia, której przedmiotem jest pomoc prawna oraz mediacje świadczone przez osobę fizyczną, wpisane jest wykorzystywanie infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego – w niniejszej sprawie Powiatu.

W tym kontekście należy zauważyć, że wykorzystywanie infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego powoduje, że zleceniobiorca nie ponosi również w tym zakresie ryzyka ekonomicznego (co ma ścisły związek z tym jak kształtuje się wynagrodzenie – warunek drugi).

Warunek drugi – wynagrodzenie: zakładając, że umowa przewiduje, że zleceniobiorca korzysta z infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego (spełniony warunek pierwszy), ustalenie, że warunek drugi jest spełniony w praktyce sprowadza się do weryfikacji czy umowa przewiduje stałe wynagrodzenie. Jeżeli umowa przewiduje stałe wynagrodzenie, to nie można mówić o ponoszeniu ryzyka ekonomicznego przez zleceniobiorcę.

Warunek trzeci – odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich: warunek zostanie spełniony jeżeli zgodnie z umową odpowiedzialność jest po stronie zlecającego, a nie po stronie faktycznego wykonawcy – zleceniobiorcy, co wyklucza samodzielny charakter jego działalności. Warunek zostanie także spełniony, gdy dana umowa nie przewiduje (nie wprowadza) takiej odpowiedzialności.

Z opisu sprawy wynika, że zawarła Pani jako radca prawny, mediator umowę z Powiatem. Przedmiotem umowy jest udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej zgodnie z zakresem określonym w art. 3 ustawy z 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej. W zakresie nieodpłatnej pomocy prawnej przyjęła Pani do realizacji również zadania określone w art. 4a ustawy, tj. nieodpłatną mediację. Umowa jest realizowana w lokalu wskazanym przez zleceniodawcę, znajdującym się w siedzibie Starostwa Powiatowego. Za czynności wykonywane w ramach umowy nie ponosi Pani ryzyka gospodarczego ani ekonomicznego. Ponosi je Powiat. Nie ponosi Pani odpowiedzialności wobec osób trzecich za realizację umowy. Stosunek prawny łączący strony jest zbliżony do stosunku pracy, ponieważ musi Pani przestrzegać zapisów umowy i ustawy w zakresie świadczonych usług nieodpłatnej pomocy prawnej, mediacji. Poza tym, ma Pani obowiązek stawienia się w punkcie w określonym w umowie dniu i godzinach tam wyznaczonych oraz zalogowania się w systemie teleinformatycznym Ministra Sprawiedliwości i jest to kontrolowane – przez Powiat. Stanowi to swoistego rodzaju podległość organizacyjną, co pozbawia Panią samodzielności i niezależności, jak ma to miejsce przy podmiotach gospodarczych. Za świadczone usługi nieodpłatnych porad prawnych i mediacji wynagrodzenie Pani wypłaca Zleceniodawca. Zgodnie z umową jest to wynagrodzenie ryczałtowe. Nie ma Pani żadnego wpływu na wysokość przyznanego wynagrodzenia wynikającego z zawartej ze Zleceniodawcą umowy. Wynagrodzenie jest określone w stałej kwocie miesięcznej, niezmiennie przez cały rok trwania umowy. Wynagrodzenie jest niezależne od ilości osób, którym zleceniobiorca udzieli pomocy prawnej, liczby przeprowadzonych mediacji. Wynagrodzenie, które otrzymuje Pani za wykonywane czynności stanowi przychody, o których mowa w art. 13 pkt 8a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych - przychody z tytułu wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia. Nie są to natomiast przychody, o których mowa w art. 12 ust. 1-6 ustawy.

Analiza okoliczności sprawy i powołanych przepisów prowadzi do wniosku, że świadczone przez Panią usługi z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej i mediacji nie mieszczą/nie będą mieściły się w definicji działalności gospodarczej określonej w ustawie o podatku od towarów i usług.

Realizując czynności na podstawie ww. umowy zlecenia z Powiatem nie ponosi/nie będzie ponosiła Pani odpowiedzialności wobec osób trzecich za wykonywane czynności oraz nie ponosi/nie będzie ponosiła Pani ryzyka gospodarczego i ekonomicznego związanego z wykonywanymi ww. czynnościami.

Powyższe wskazuje, że zawarcie opisanej umowy zlecenia z Powiatem powoduje/będzie powodowało powstanie stosunku prawnego posiadającego cechy zbliżone do stosunku pracy, w ramach którego Pani jako Zleceniobiorca związana jest/będzie ze Zleceniodawcą (Powiatem) więzami prawnymi co do warunków wykonywania czynności, wynagrodzenia, a także odpowiedzialności Zleceniodawcy wobec osób trzecich. Jak bowiem wskazano wyżej, warunek ten jest/będzie także spełniony, gdy dana umowa nie przewiduje (nie wprowadza) takiej odpowiedzialności.

Wobec powyższego, przy spełnieniu wszystkich warunków określonych w art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz mediacji na zasadach przedstawionych we wniosku o interpretację indywidualną nie stanowi/nie będzie stanowiło świadczenia usług w ramach prowadzonej przez Panią działalności gospodarczej, a tym samym nie podlega/nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem VAT.

Tym samym, Pani stanowisko w zakresie pytania nr 1 uznałem za prawidłowe.

W dalszej kolejności Pani wątpliwości dotyczą kwestii dokumentowania ww. usług.

Zasady wystawiania faktur zostały uregulowane w Dziale XI ustawy, w Rozdziale 1 – Faktury.

W świetle art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy:

Elementy jakie powinna zawierać faktura wymienione zostały w art. 106e ust. 1 ustawy.

Stosownie do art. 106b ust. 2 ustawy:

Według art. 106b ust. 3 ustawy:

Na mocy art. 2 pkt 22 ustawy:

Z powyższych przepisów jednoznacznie wynika, że faktura dokumentuje dokonanie sprzedaży, przez którą rozumie się odpłatne wydanie towaru lub odpłatne świadczenie usług, czyli czynność podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT.

Podatnik wykonujący czynności w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy, wystawia fakturę w przypadku sprzedaży towaru lub usługi.

Fakturę wystawia się tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Zatem podatnik nie może z tytułu wykonania czynności niepodlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wystawić faktury.

Natomiast zgodnie z art. 87 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2025 r. poz. 111 ze zm.):

Zatem obowiązek wystawienia rachunku ma zastosowanie do podatników, jednakże w ograniczonym zakresie, tj. w przypadkach, gdy z ustawy nie wynika obowiązek wystawienia faktury.

Jak wyżej rozstrzygnąłem, świadczenie przez Panią usług z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej oraz mediacji, nie mieści/nie będzie mieściło się w definicji działalności gospodarczej określonej w ustawie o podatku od towarów i usług. Usługi z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej oraz mediacji na podstawie umowy zlecenia, nie podlegają/nie będą podlegały opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W konsekwencji brak jest/będzie podstaw do wystawienia faktur w celu udokumentowania ww. czynności, bowiem faktury są dowodem dokumentującym wykonanie czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Brak jest/będzie również podstaw do wystawienia rachunku, o którym mowa w art. 87 § 1 Ordynacji podatkowej, z tytułu świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej oraz mediacji, ponieważ w ww. zakresie nie prowadzi/nie będzie prowadziła Pani działalności gospodarczej.

Podsumowując, skoro ww. usługi nie podlegają/nie będą podlegały opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, brak jest/będzie podstaw do wystawiania przez Panią faktur lub rachunków. Powyższe wynagrodzenie z umowy zlecenia zawartej z Powiatem w przedmiocie realizacji świadczeń z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej oraz mediacji, może być udokumentowane na podstawie innych dokumentów księgowych, w tym not księgowych. Zaznaczenia jednak wymaga, że nota księgowa nie jest dokumentem przewidzianym przez przepisy ustawy o podatku od towarów i usług i jako taka nie jest objęta ich regulacją. Brak jest/będzie jednakże przeciwwskazań na gruncie ww. przepisów dla takiego sposobu udokumentowania.

Tym samym, Pani stanowisko w zakresie pytania nr 2 uznałem za prawidłowe.

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy:

‒stanu faktycznego, który Pani przedstawiła i stanu prawnego, który obowiązywał w dacie zaistnienia zdarzenia,

‒zdarzenia przyszłego, które Pani przedstawiła i stanu prawnego, który obowiązuje w dniu wydania interpretacji.

Informuję, iż wydana interpretacja dotyczy tylko sprawy będącej przedmiotem wniosku (zapytań). Inne kwestie przedstawione we wniosku, które nie zostały objęte pytaniami, nie mogą być – zgodnie z art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej – rozpatrzone.

Zaznacza się także, że zgodnie z art. 14b § 3 ustawy Ordynacja podatkowa, składający wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej obowiązany jest do wyczerpującego przedstawienia zaistniałego stanu faktycznego albo zdarzenia przyszłego. Organ jest ściśle związany przedstawionym we wniosku stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego). Zainteresowany ponosi ryzyko związane z ewentualnym błędnym lub nieprecyzyjnym przedstawieniem we wniosku opisu stanu faktycznego (zdarzenia przyszłego). Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, o ile rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie opisem stanu faktycznego/ zdarzenia przyszłego podanym przez Panią w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego w opisie sprawy, udzielona odpowiedź traci swą aktualność.

W interpretacji tej, jako element stanu faktycznego i zdarzenia przyszłego przyjęto Pani wskazanie, że „Wynagrodzenie, które otrzymuje Pani za wykonywane czynności stanowi przychody, o których mowa w art. 13 pkt 8a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych - przychody z tytułu wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia. Nie są to natomiast przychody, o których mowa w art. 12 ust. 1-6 ustawy”.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

·Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2025 r. poz. 111 ze zm.). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli Pani sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego i zdarzenia przyszłego i zastosuje się Pani do interpretacji.

·Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

·Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Ma Pani prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935 ze zm.; dalej jako „PPSA”).

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

·w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo

·w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/wnioski albo /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej.