Uznanie wydatków na zakup sprzętu elektronicznego, zakup elementów składowych tzw. „koparek”, wydatków na remont i wyposażenie w system wentylacji i c... - Interpretacja - 0114-KDIP2-2.4011.471.2022.1.SP/IN

Shutterstock

Interpretacja indywidualna z dnia 16 września 2022 r., Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, sygn. 0114-KDIP2-2.4011.471.2022.1.SP/IN

Temat interpretacji

Uznanie wydatków na zakup sprzętu elektronicznego, zakup elementów składowych tzw. „koparek”, wydatków na remont i wyposażenie w system wentylacji i chłodzenia pomieszczenia, gdzie znajdują się „koparki” walut wirtualnych za koszty uzyskania przychodów w prowadzonej działalności gospodarczej oraz uznania za koszt uzyskania przychodów z kapitałów pieniężnych otrzymanych od najemcy farmy kryptowalutowej wartości kryptowalut wykazanych jako przychód z działalności gospodarczej.

Interpretacja indywidualna

– stanowisko prawidłowe

Szanowny Panie,

stwierdzam, że Pana stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego stanu faktycznego w podatku dochodowym od osób fizycznych jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

1 czerwca 2022 r. wpłynął Pana wniosek z 27 maja 2022 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy uznania wydatków na zakup sprzętu elektronicznego, zakup elementów składowych tzw. „koparek”, wydatków na remont i wyposażenie w system wentylacji i chłodzenia pomieszczenia, gdzie znajdują się „koparki” walut wirtualnych za koszty uzyskania przychodów w prowadzonej działalności gospodarczej oraz uznania za koszt uzyskania przychodów z kapitałów pieniężnych otrzymanych od najemcy farmy kryptowalutowej wartości kryptowalut wykazanych jako przychód z działalności gospodarczej.

Treść wniosku jest następująca:

Opis stanu faktycznego

Wnioskodawcą jest osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą polegającą m.in. na działalności związanej z zarządzaniem urządzeniami informatycznymi (dalej: „Wnioskodawca”). Wnioskodawca prowadzi podatkową księgę przychodów i rozchodów oraz rozlicza się z podatku dochodowego na zasadach ogólnych. Wnioskodawca nie prowadzi kantoru kryptowalutowego, giełdy kryptowalutowej, ani żadnej innej działalności gospodarczej w zakresie kryptowalut, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

W lutym 2021 r. Wnioskodawca rozpoczął świadczenie usług polegających na udostępnianiu własnego majątku (mocy obliczeniowych własnych komputerów), dla rynku kryptowalut.

Wnioskodawca w tym celu poniósł szereg kosztów związanych z rozpoczęciem ww. działalności, zwanych dalej: „kosztami rozpoczęcia działalności”:

1)zakupił odpowiedni sprzęt elektroniczny (jednostki centralne komputerów, karty graficzne, układy A. itp.),

2)zakupił elementy składowe tzw. koparek (kompletnych, zdatnych do użytku jednostek komputerowych),

3)poniósł wydatki na remont oraz wyposażenie w system wentylacji i chłodzenia pomieszczenia, w którym znajdują się koparki.

Wnioskodawca wskazuje, iż praca koparek związana jest z zużyciem dużej ilości prądu, więc ponosi on również znaczne koszty energii elektrycznej oraz koszty związane z utrzymaniem ich w dobrym stanie technicznym, zwane dalej łącznie: „kosztami prowadzenia działalności gospodarczej”.

Jeżeli wartość poszczególnych koparek przekracza 10 000 zł, Wnioskodawca wprowadza je do ewidencji środków trwałych i rozpoczyna ich amortyzację. Jeżeli ich wartość jest mniejsza niż 10 000 zł, Wnioskodawca nie dokonuje odpisów amortyzacyjnych. Wnioskodawca używa koparek wyłącznie do kopania kryptowalut, nie służą one innym czynnościom z uwagi na znaczne obciążenie zasobów obliczeniowych komputerów.

Przedmiotowe koparki Wnioskodawca podłączył do tzw. „farmy”, czyli do serwera obsługiwanego przez inny podmiot – B., akceptując jej regulamin. Serwer ten zapewnia oprogramowanie sieciowe (system operacyjny). Pamięć operacyjna komputerów Wnioskodawcy zwiększa moc obliczeniową całej sieci komputerowej (farmy) tworząc tzw. kopalnię, która jest źródłem pozyskiwania waluty wirtualnej dla osób, które się tym zajmują. Od strony technicznej cały proces polega na poborze z serwera danych do obliczeń, które dokonują komputery, a następnie są one odsyłane z powrotem na serwer.

Koparki Wnioskodawcy wraz z koparkami innych dostawców sprzętu, podłączone do serwera z oprogramowaniem, tworzą kompletną sieć komputerową, która służy celom działalności najemcy (farmie) do pozyskiwania waluty wirtualnej. Wnioskodawca uczestniczy w pozyskiwaniu waluty wirtualnej, ale nie jest ich „kopaczem”. Nie pobiera on bowiem wyników obliczeń sieci. Rolą Wnioskodawcy jest dostarczenie sprzętu, utrzymanie go w ruchu, w jak najwyższej sprawności i wydajności, jego konserwacja i naprawa. Za te czynności Wnioskodawca otrzymuje zapłatę w kryptowalucie.

Wynagrodzenie Wnioskodawcy uzależnione jest od tego, ile czasu sprzęt Wnioskodawcy podłączony jest do serwerów B. oraz od mocy obliczeniowej dostarczanych komputerów – wynagrodzenie wypłacane jest w formie kryptowalut na wirtualny portfel Wnioskodawcy. Pozwala to Wnioskodawcy na późniejsze przewalutowanie zarobionej kryptowaluty na walutę wymienialną (EUR). Uzyskana w ten sposób waluta wymienialna, przeliczona po kursie banku, z którego usług Wnioskodawca korzysta, trafia na konto złotówkowe Wnioskodawcy.

Technicznie kalkulacja wynagrodzenia podatnika, według oferty farmy, wygląda następująco:

460 MH/s (moc obliczeniowa koparek podatnika podłączonych on-line) x kurs kryptowaluty (ETH) w danej chwili, naliczany co sekunda. Wynagrodzenie musi zebrać się do minimum 1/10 ETH (lub wielokrotność) aby nastąpiła wypłata. Automatycznie o 8.30 następnego dnia rano na wirtualne konto podatnika wpływa ilość zarobionych pieniędzy w kryptowalucie. Od momentu podłączenia ,,koparki” do serwera do momentu naliczenia wynagrodzenia za udostępnienie sprzętu, całym procesem steruje automat.

W dniu 5 maja 2022 r. Wnioskodawca otrzymał interpretację indywidualną nr 0114-KDIP4-3.4012.755.2021.5.MP (winno być: 0113-KDIPT2-3.4011.1028.2021.4.IR), w której organ podatkowy stwierdził, że ww. czynności Wnioskodawcy wpisują się w definicję działalności gospodarczej, w związku z czym dochód z udostępniania mocy obliczeniowej sprzętu komputerowego powinien być zaliczany do źródła przychodu z działalności gospodarczej – art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT. W związku z tym Wnioskodawca powziął wątpliwości w zakresie prawidłowego wykazania kosztów uzyskania przychodów w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Ponadto kwestia kosztów uzyskania przychodu istotna jest również z punktu widzenia późniejszego odpłatnego zbycia kryptowalut. W związku z tym Wnioskodawca zwraca się do organu interpretacyjnego z dwoma pytaniami.

Pytania

1.Czy Wnioskodawca, w zgodzie z art. 22 ust. 1 ustawy o PIT, jako koszt uzyskania przychodów w prowadzonej działalności gospodarczej może wykazać koszty opisane w stanie faktycznym, tj. koszty poniesione na zakup odpowiedniego sprzętu elektronicznego, zakup elementów składowych tzw. koparek, koszty poniesione na remont oraz wyposażenie w system wentylacji i chłodzenia pomieszczenia, w którym znajdują się koparki oraz koszty poniesione na zakup koparek, jeżeli ich wartość nie przekracza 10 000 zł oraz odpisy amortyzacyjne koparek wpisanych do ewidencji środków trwałych, jeżeli ich wartość przekracza 10 000 zł?

2.Czy wartość kryptowalut otrzymanych od najemcy farmy i wykazanych jako przychód z działalności gospodarczej może zostać przez Wnioskodawcę uznana za koszt uzyskania przychodów z kapitałów pieniężnych?

Pana stanowisko w sprawie

Ad. 1

Zdaniem Wnioskodawcy, w zgodzie z art. 22 ust. 1 ustawy o PIT jako koszt uzyskania przychodów w prowadzonej działalności gospodarczej może on wykazać koszty opisane w stanie faktycznym, tj. koszty poniesione na zakup odpowiedniego sprzętu elektronicznego, zakup elementów składowych tzw. koparek, koszty poniesione na remont oraz wyposażenie w system wentylacji i chłodzenia pomieszczenia, w którym znajdują się koparki oraz koszty poniesione na zakup koparek, jeżeli ich wartość nie przekracza 10 000 zł oraz odpisy amortyzacyjne koparek wpisanych do ewidencji środków trwałych, jeżeli ich wartość przekracza 10 000 zł. Generalną zasadą wyrażoną w art. 22 ust. 1 ustawy o PIT jest rozpoznawanie kosztów poniesionych w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23, za koszty uzyskania przychodów.

Szczególna regulacja kwestii kosztów uzyskania przychodów w odniesieniu do kryptowalut została natomiast uregulowana w art. 22 ust. 14 ustawy o PIT, jednak ma ona zastosowanie do ustalenia podstawy opodatkowania w podatku od dochodu z odpłatnego zbycia waluty wirtualnej, tj. przychodu z kapitałów pieniężnych, a więc do tematu objętego pytaniem nr 2 niniejszego wniosku. Pozostaje ona zatem nieistotna w stosunku do kosztów uzyskania przychodów w ramach prowadzonej przez Wnioskodawcę działalności gospodarczej.

Mając zatem na uwadze brzmienie art. 22 ust. 1 ustawy o PIT pierwszą i podstawową przesłanką, którą musi spełnić określony wydatek jest to, by był on poniesiony w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. W rezultacie tylko i wyłącznie poniesienie kosztu w tych właśnie celach pozwala za uznanie go za koszt uzyskania przychodu w rozumieniu ustawy o PIT. Przepis stanowi nadto o koszcie „poniesionym”, a zatem takim, którego realny ekonomiczny ciężar został poniesiony przez podatnika. Koszt taki nie może również należeć do jednej z kategorii wymienionych w art. 23 ustawy o PIT, który zawiera zamknięty katalog wydatków wyłączonych z kosztów uzyskania przychodu.

Co do zasady kosztem uzyskania przychodów są więc wszelkie rzeczywiście poniesione wydatki, które zostały udokumentowane oraz są racjonalnie i gospodarczo uzasadnione, a podatnik poniósł je w celu osiągnięcia lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Przy kwalifikowaniu kosztów uzyskania przychodów należy zatem brać pod uwagę przeznaczenie wydatku, tj. jego celowość, racjonalność, niezbędność i jego potencjalną możliwość przyczynienia się do osiągnięcia przychodów. Tym samym, do kosztów uzyskania przychodów w działalności gospodarczej polegającej na kopaniu kryptowalut, zgodnie z art. 22 ust 1 ustawy o PIT, zaliczyć należy wszelkie koszty (faktycznie poniesione i prawidłowo udokumentowane) poniesione w celu ich wydobycia.

Kosztami uzyskania przychodu mogą być zarówno wydatki bezpośrednio związane z uzyskanymi przychodami oraz wydatki pośrednio z nimi związane, o ile zostały one wszystkie poniesione w sposób racjonalny i uzasadniony ekonomicznie. O wydatku bezpośrednio związanym z przychodami można mówić wówczas, gdy pozostaje on w ścisłym związku przyczynowo-skutkowym z przychodami, tzn. w rezultacie jego poniesienia podatnik oczekuje zwiększenia swoich przychodów. Natomiast wydatki pośrednie to wszelkie wydatki związane z funkcjonowaniem podmiotu gospodarczego, które mimo, że nie generują w sposób bezpośredni przychodu, przyczyniają się do jego powstania, np. wydatki na stałe opłaty, remonty, koszty napraw sprzętów.

Zdefiniowania wykopywania kryptowalut podjął się swego czasu WSA w Łodzi, który w wyroku z dnia 21 lipca 2021 r., sygn. akt I SA/Łd 285/20 wskazał, że „(...) kreacja waluty wirtualnej (wykopywanie) polega na udostępnieniu przez użytkownika sieci pamięci operacyjnej swojego komputera podłączonego do sieci. W ten sposób użytkownik uczestniczy w pozyskiwaniu A., a sama waluta ma postać komputerowego kodu. Do wytwarzania A. potrzebny jest bardzo wydajny komputer, o dużej mocy obliczeniowej – wykopywanie A. polega bowiem na wykonywaniu przez maszynę skomplikowanych obliczeń. Nowo stworzona kryptowaluta przechodzi do sfery światowego zasobu ogólnodostępnych praw podmiotowych i przypomina kruszec wydobyty z zasobu naturalnego albo legalny pieniądz wydrukowany i wypuszczony do obiegu w realiach chmury internetowej”.

Wskazać należy, iż Wnioskodawca nie pozyskuje waluty wirtualnej poprzez jej pierwotne nabycie w wyniku jej wykopania. Wnioskodawca udostępnia jedynie moc obliczeniową swoich komputerów, ale nie pobiera wyników obliczeń sieci. Wnioskodawca dostarcza sprzęt, utrzymuje go w ruchu, w jak najwyższej sprawności i wydajności, konserwuje i naprawia go i to za te czynności otrzymuje wynagrodzenie. Stwierdzić zatem należy, iż wszystkie te wydatki w sposób pośredni przyczyniają się do uzyskanego przychodu jakim jest wynagrodzenie za uczestniczenie w pozyskiwaniu kryptowaluty.

Podkreślić należy, iż niemożliwe jest wykopywanie kryptowalut bez posiadania odpowiednio wydajnego sprzętu podłączonego do sieci i poniesienia wydatków na zwiększone zużycie energii elektrycznej w celu zasilania tego sprzętu. Jeżeli więc nie ma możliwości kopania waluty wirtualnej bez nabycia odpowiedniego sprzętu, to nie ma również możliwości zarobkowania, czyli osiągnięcia przychodów ze sprzedaży wydobytej waluty wirtualnej. Wszystkie wydatki ponoszone przez Wnioskodawcę są zatem racjonalne i ekonomicznie uzasadnione.

Jak wskazał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 4 lipca 2018 r., nr 0113-KDIPT2-1.4011.234.2018.3.RK „wydatki te nie byłyby ponoszone, gdyby nie prowadzona działalność gospodarcza. Poniesienie ich spowoduje, że zrealizowany będzie cel gospodarczy Wnioskodawcy, tj. uzyska On z wydobytych kryptowalut (...)”. Dodał również, że „Koszty te nie powstają samoistnie, w oderwaniu od prowadzonej działalności gospodarczej. Umożliwia to bezpośrednie powiązanie ich z przychodami osiąganymi z tego tytułu”. Mając powyższe na względzie, w zgodzie z art. 22 ust. 1 ustawy o PIT jako koszt uzyskania przychodów w prowadzonej działalności gospodarczej może wykazać koszty opisane w stanie faktycznym, tj. koszty poniesione na zakup odpowiedniego sprzętu elektronicznego, zakup elementów składowych tzw. koparek, koszty poniesione na remont oraz wyposażenie w system wentylacji i chłodzenia pomieszczenia, w którym znajdują się koparki oraz koszty poniesione na zakup koparek, jeżeli ich wartość nie przekracza 10 000 zł oraz odpisy amortyzacyjne koparek wpisanych do ewidencji środków trwałych, jeżeli ich wartość przekracza 10 000 zł.

Ad. 2

Zdaniem Wnioskodawcy, wartość kryptowalut otrzymanych od najemcy farmy i wykazanych jako przychód z działalności gospodarczej może zostać przez niego uznana za koszt uzyskania przychodów z kapitałów pieniężnych.

W zgodzie z art. 9 ust. 1 ustawy o PIT opodatkowaniu podatkiem dochodowym co do zasady podlegają wszelkiego rodzaju dochody z wyjątkiem tych wprost wskazanych w ustawie o PIT. Dochodem jest natomiast nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym (art. 9 ust. 2 ustawy o PIT). W konsekwencji na mocy przepisów ustawy o PIT podatnik jest obowiązany nie tylko do rozpoznania przychodu, ale również do wykazania kosztów, które przyczyniły się do powstania przychodu. Tylko wówczas może on w pełni wypełnić obowiązek podatkowy jakim jest opodatkowanie uzyskanego dochodu.

W niniejszej sprawie mamy do czynienia z sytuacją, w której Wnioskodawca udostępnia swój sprzęt uczestnicząc tym samym w pozyskiwaniu waluty wirtualnej. Jego sprzęt wraz z koparkami innych dostawców sprzętu, podłączony do serwera z oprogramowaniem tworzy kompletną sieć komputerową, która służy celom działalności najemcy (farmie). Rolą Wnioskodawcy jest dostarczyć sprzęt, utrzymać go w ruchu, w jak najwyższej sprawności i wydajności, konserwować, naprawiać. Za te czynności Wnioskodawca otrzymuje wynagrodzenie. Technicznie kalkulacja wynagrodzenia Wnioskodawcy, według oferty farmy, wygląda następująco:

460 MH/s (moc obliczeniowa koparek podatnika podłączonych on-line) x kurs kryptowaluty (ETH) w danej chwili, naliczany co sekunda. Wynagrodzenie musi zebrać się do minimum 1/10 ETH (lub wielokrotności) aby nastąpiła wypłata. Automatycznie o 8.30 następnego dnia rano na wirtualne konto Wnioskodawcy wpływa ilość zarobionych pieniędzy w kryptowalucie. Od momentu podłączenia „koparki” do serwera do momentu naliczenia wynagrodzenia za udostępnienie sprzętu, całym procesem steruje automat. Wynagrodzenie Wnioskodawcy uzależnione jest od tego, ile czasu sprzęt Wnioskodawcy podłączony jest do serwerów B. oraz od mocy obliczeniowej dostarczanych komputerów – wynagrodzenie wypłacane jest w formie kryptowalut na wirtualny portfel Wnioskodawcy. Pozwala to Wnioskodawcy na późniejsze przewalutowanie zarobionej kryptowaluty na walutę wymienialną (EUR). Uzyskana w ten sposób waluta wymienialna, przeliczone po kursie banku, z którego usług Wnioskodawca korzysta, trafia na konto złotówkowe Wnioskodawcy. Stanowi to przychód Wnioskodawcy, a więc jest on obowiązany do jego opodatkowania po uprzednim odliczeniu kosztów uzyskania przychodów. Zasady ustalenia kosztów uzyskania przychodów z tytułu odpłatnego zbycia waluty wirtualnej zostały uregulowane w art. 22 ust. 14 ustawy o PIT. Zgodnie z treścią powyższego przepisu koszty uzyskania przychodów z tytułu odpłatnego zbycia waluty wirtualnej stanowią udokumentowane wydatki bezpośrednio poniesione na nabycie waluty wirtualnej oraz koszty związane ze zbyciem waluty wirtualnej, w tym udokumentowane wydatki poniesione na rzecz podmiotów, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Tym samym, kosztem uzyskania przychodów może być:

1) Wydatki bezpośrednio poniesione na nabycie waluty wirtualnej,

2) Koszty związane ze zbyciem waluty wirtualnej,

3) Wydatki poniesione na rzecz podmiotów, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Tym samym, warunkiem uznania poniesionych wydatków za koszt uzyskania przychodów jest m.in. ich bezpośredni związek z uzyskanym przychodem. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 19 kwietnia 2022 r.. nr 0113-KDIPT2-1.4011.79.2022.2.AP przytoczył stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego zaprezentowanego w wyroku z dnia 21 stycznia 2015 r., sygn. akt II FSK 338/13, zgodnie z którym „O zaliczeniu podatkowych kosztów uzyskania przychodów do kategorii kosztów bezpośrednich albo innych niż bezpośrednie decyduje ich relacja do przychodu, jaki mają one obiektywnie zapewnić. Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że jeżeli dany wydatek odnosi się do konkretnego przychodu, należy zaliczyć go do bezpośrednich kosztów uzyskania przychodów. W przypadku natomiast, gdy dany wydatek dotyczy szerszego spektrum aktywności gospodarczej podatnika i nie można go powiązać ze skonkretyzowanym przychodem, zasadna jest jego kwalifikacja do kosztów innych niż bezpośrednio związane z przychodem. Inaczej mówiąc, bezpośrednio związane z przychodami są takie koszty, gdy można wskazać konkretny przychód, do którego odnoszą się koszty mające na celu jego generowanie albo zabezpieczenie bądź zachowanie źródła przychodów.

W okolicznościach niniejszej sprawy wskazać należy, iż wydatkami bezpośrednio poniesionymi na nabycie waluty wirtualnej są więc wydatki poniesione na remont, zakup systemu wentylacji i chłodzenia, zakup koparek, koszty energii elektrycznej, koszty związane z utrzymaniem koparek w dobrym stanie technicznym oraz odpisy amortyzacyjne koparek w przypadku gdy zostały one wpisane do ewidencji środków trwałych. W związku z uczestnictwem w pozyskiwaniu waluty wirtualnej Wnioskodawca otrzymuje wynagrodzenie tytułem poniesionych wydatków – wynagrodzenie to jest wypłacane w formie kryptowaluty. Oznacza to, że wartość kryptowaluty z momentu jej otrzymania tytułem wynagrodzenia za poniesione koszty stanowi dla Wnioskodawcy koszt uzyskania przychodu w momencie odpłatnego zbycia kryptowalut. Wnioskodawca w celu przeliczenia kryptowalut na walutę wymienialną użyje kursu danej kryptowaluty (ETH) na moment jej otrzymania, tj. na godz. 8.30 w dniu wypłaty oraz użyje kursu EUR względem PLN ogłoszonego przez NBP w tym dniu. W wyniku tych obliczeń Wnioskodawca otrzyma wartość kryptowalut wyrażoną w PLN co pozwoli na prawidłowe odliczenie tych kosztów od przychodu z odpłatnego zbycia kryptowalut – przychód z odpłatnego zbycia kryptowalut będzie wyliczony na podstawie kursu danej kryptowaluty (ETH) w dniu jej sprzedania. Końcowo Wnioskodawca wskazuje, iż w zgodzie z otrzymaną interpretacją Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 5 maja 2022 r., nr 0114-KDIP4-3.4012.755.2021.5.MP (winno być: 0113-KDIPT2-3.4011.1028.2021.4.IR) wartość kryptowalut otrzymanych od najemcy farmy jest zaliczana do przychodów z działalności gospodarczej, w związku z tym w momencie wykluczenia ich z kosztów uzyskania przychodów z kapitałów pieniężnych doszłoby do podwójnego opodatkowania.

Mając powyższe na względzie, wartość kryptowalut otrzymanych od najemcy farmy i wykazanych jako przychód z działalności gospodarczej może zostać przez Wnioskodawcę uznana za koszt uzyskania przychodów z kapitałów pieniężnych.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawił Pan we wniosku jest prawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Z wniosku wynika, że prowadzi Pan jednoosobową działalność gospodarczą polegającą m.in. na działalności związanej z zarządzaniem urządzeniami informatycznymi. W lutym 2021 r. rozpoczął Pan świadczenie usług polegających na udostępnianiu własnego majątku (mocy obliczeniowej własnych komputerów), dla rynku kryptowalut. Poniósł Pan w tym celu szereg kosztów związanych z rozpoczęciem ww. działalności, tj. zakupił Pan odpowiedni sprzęt komputerowy i elementy składowe tzw. koparek oraz poniósł Pan wydatki na remont i wyposażenie w system wentylacji i chłodzenia pomieszczenia, w którym znajdują się koparki. Ponadto, w związku z tym, że praca koparek związana jest ze zużyciem dużej ilości prądu, ponosi Pan również znaczne koszty energii elektrycznej oraz koszty związane z utrzymaniem koparek w dobrym stanie technicznym. Przedmiotowe koparki podłączył pan do tzw. „farmy”, czyli serwera obsługiwanego przez inny podmiot. Pana koparki wraz z koparkami innych dostawców sprzętów, podłączone do serwera z oprogramowaniem, tworzą kompletną sieć komputerową, która służy celom działalności najemcy (farmie) do pozyskiwania waluty wirtualnej. Uczestniczy Pan w pozyskiwaniu waluty wirtualnej, ale nie jest Pan „kopaczem”. Nie pobiera Pan bowiem wyników obliczeń sieci. Pana rolą jest dostarczenie sprzętu, utrzymanie go w ruchu, w jak najwyższej sprawności i wydajności, jego konserwacja i naprawa. Za te czynności otrzymuje Pan zapłatę w kryptowalucie. Pana wynagrodzenie uzależnione jest od tego, ile czasu Pana sprzęt podłączony jest do serwerów oraz od mocy obliczeniowej dostarczanych komputerów – wynagrodzenie jest wypłacane w formie kryptowalut na Pana wirtualny portfel. Pozwala to Panu na późniejsze przewalutowanie zarobionej kryptowaluty na walutę wymienialną (EUR). Uzyskana w ten sposób waluta wirtualna, przeliczona po kursie banku, z którego Pan korzysta, trafia na Pana konto złotówkowe.

Zgłoszone przez Pana wątpliwości w zakresie pytania nr 1 dotyczą tego, czy może Pan wykazać jako koszty uzyskania przychodów z działalności gospodarczej, na podstawie art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2021 r., poz. 1128, ze zm., dalej „updof”), koszty poniesione na zakup odpowiedniego sprzętu elektronicznego, zakup elementów składowych tzw. koparek, koszty poniesione na remont oraz wyposażenie w system wentylacji i chłodzenia pomieszczenia, w którym znajdują się koparki oraz koszty poniesione na zakup koparek, jeżeli ich wartość nie przekracza 10 000 zł oraz odpisy amortyzacyjne koparek wpisanych do ewidencji środków trwałych, jeżeli ich wartość przekracza 10 000 zł.

Zgodnie z art. 9 ust. 1 updof:

opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Stosownie do art. 10 ust. 1 pkt 3 updof:

źródłem przychodów jest pozarolnicza działalność gospodarcza.

W myśl art. 5a pkt 6 updof:

Ilekroć w ustawie jest mowa o działalności gospodarczej albo pozarolniczej działalności gospodarczej – oznacza to działalność zarobkową:

a) wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową,

b) polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż,

c) polegającą na wykorzystywaniu rzeczy oraz wartości niematerialnych i prawnych

- prowadzoną we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do innych przychodów ze źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1, 2 i 4-9.

Stosownie do art. 22 ust. 1 updof:

Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23.

Definicja kosztów uzyskania przychodów ma charakter ogólny w związku z czym, każdorazowy wydatek poniesiony przez podatnika powinien podlegać indywidualnej analizie w celu dokonania jego kwalifikacji prawnej. W związku z ogólną, niesprecyzowaną kategorią ustawową odwołującą się do bezpośredniości i pośredniości związku wydatku z przychodem, ustawodawca nakazuje analizować związek w każdym przypadku indywidualnie biorąc pod uwagę między innymi rodzaj działalności gospodarczej podatnika, racjonalnie dokonaną ocenę możliwości osiągnięcia przychodu z konkretnego kosztu, intencje podatnika towarzyszące ponoszeniu wydatku, więź jaka w konkretnych okolicznościach np. gospodarczych, rynkowych, występuje (lub nie występuje) pomiędzy kosztem podatkowym, a efektywnie osiągniętym lub tylko zamierzonym przychodem. Mając powyższe na względzie, ten sam wydatek w określonych okolicznościach może być uznany za koszt „bezpośredni”, a w innych za „pośredni”.

Aby wydatek poniesiony przez podatnika stanowił dla niego koszt uzyskania przychodu, muszą być spełnione następujące warunki:

został poniesiony przez podatnika, tj. w ostatecznym rozrachunku musi on zostać pokryty z zasobów majątkowych podatnika (nie stanowią kosztu uzyskania przychodu podatnika wydatki, które zostały poniesione na działalność podatnika przez osoby inne niż podatnik),

jest definitywny (rzeczywisty), tj. wartość poniesionego wydatku nie została podatnikowi w jakikolwiek sposób zwrócona,

pozostaje w związku z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą,

poniesiony został w celu uzyskania, zachowania lub zabezpieczenia przychodów lub może mieć wpływ na wielkość osiągniętych przychodów,

został właściwie udokumentowany,

nie może znajdować się w grupie wydatków, których zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie uważa się za koszty uzyskania przychodów.

Kosztami uzyskania przychodów są zatem wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, po wyłączeniu zastrzeżonych w ustawie, o ile pozostają w związku przyczynowo-skutkowym z osiąganymi przychodami lub służą zachowaniu bądź zabezpieczeniu źródła przychodów.

Zgodnie z art. 22 ust. 8 updof:

Kosztem uzyskania przychodów są odpisy z tytułu zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (odpisy amortyzacyjne) dokonywane wyłącznie zgodnie z art. 22a-22o, z uwzględnieniem art. 23.

Jak stanowi natomiast art. 22f ust. 3 updof:

Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się zgodnie z art. 22h-22m, gdy wartość początkowa środka trwałego albo wartości niematerialnej i prawnej w dniu przyjęcia do używania jest wyższa niż 10 000 zł. W przypadku gdy wartość początkowa jest równa lub niższa niż 10 000 zł, podatnicy, z zastrzeżeniem art. 22d ust. 1, mogą dokonywać odpisów amortyzacyjnych zgodnie z art. 22h-22m albo jednorazowo – w miesiącu oddania do używania tego środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej, albo w miesiącu następnym.

Należy zauważyć, że w przypadku ponoszonych przez Pana wydatków na zakup odpowiedniego sprzętu elektronicznego, zakup elementów składowych tzw. koparek, koszty poniesione na remont oraz wyposażenie w system wentylacji i chłodzenia pomieszczenia, w którym znajdują się koparki oraz koszty poniesione na zakup koparek, zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, o którym mowa w art. 22 ust. 1 updof, dający podstawy do zaliczenia tych wydatków w koszty uzyskania przychodów prowadzonej działalności gospodarczej. Jak wynika z wniosku, wskazane wydatki mają związek z przychodami uzyskiwanymi ze świadczonych przez Pana usług w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, polegających na udostępnianiu własnego majątku dla rynku kryptowalut. Gdyby nie ww. wydatki, nie mógłby Pan uzyskiwać przychodów ze świadczenia ww. usług.

W związku z powyższym, może Pan zaliczyć do podatkowych kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 22 ust. 1 oraz art. 22 ust. 8 w zw. z art. 22f ust. 3 updof, koszty poniesione na zakup odpowiedniego sprzętu elektronicznego, zakup elementów składowych tzw. koparek, koszty poniesione na remont oraz wyposażenie w system wentylacji i chłodzenia pomieszczenia, w którym znajdują się koparki oraz koszty poniesione na zakup koparek, jeżeli ich wartość nie przekracza 10 000 zł oraz odpisy amortyzacyjne koparek wpisanych do ewidencji środków trwałych, jeżeli ich wartość przekracza 10 000 zł.

Zatem, Pana stanowisko w zakresie pytania nr 1 jest prawidłowe.

Wątpliwość przedstawiona w pytaniu nr 2 dotyczy natomiast możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów ze źródła „kapitały pieniężne” wartości kryptowalut otrzymanych od najemcy farmy i wykazanych jako przychód podatkowy.

Jak wskazał Pan we wniosku, po otrzymaniu wynagrodzenia w formie kryptowaluty za świadczone usługi, dokonuje Pan późniejszego przewalutowania tej kryptowaluty na walutę wymienialną. W związku z powyższym dokonuje Pan odpłatnego zbycia walut wirtualnych.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 7 updof:

Źródłami przychodów są kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych innych niż wymienione w pkt 8 lit. a-c.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 11 updof:

Za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się przychody z odpłatnego zbycia waluty wirtualnej.

W myśl art. 17 ust. 1f updof:

Przez odpłatne zbycie waluty wirtualnej rozumie się wymianę waluty wirtualnej na prawny środek płatniczy, towar, usługę lub prawo majątkowe inne niż waluta wirtualna lub regulowanie innych zobowiązań walutą wirtualną.

Przepis art. 17 ust. 1g updof stanowi, że:

Przepis ust. 1 pkt 11 stosuje się również do przychodów uzyskanych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, z wyjątkiem działalności, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zaliczanej do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej.

Według art. 5a pkt 33a updof:

Ilekroć w ustawie jest mowa o walucie wirtualnej – oznacza to walutę wirtualną w rozumieniu art. 2 ust. 2 pkt 26 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Pojęcie „waluta wirtualna” zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 2 pkt 26 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2022 r., poz. 593, ze zm.)

Ilekroć w ustawie jest mowa o walucie wirtualnej rozumie się przez to cyfrowe odwzorowanie wartości, które nie jest:

a) prawnym środkiem płatniczym emitowanym przez NBP, zagraniczne banki centralne lub inne organy administracji publicznej,

b) międzynarodową jednostką rozrachunkową ustanawianą przez organizację międzynarodową i akceptowaną przez poszczególne kraje należące do tej organizacji lub z nią współpracujące,

c) pieniądzem elektronicznym w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych,

d) instrumentem finansowym w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi,

e) wekslem lub czekiem

- oraz jest wymienialne w obrocie gospodarczym na prawne środki płatnicze i akceptowane jako środek wymiany, a także może być elektronicznie przechowywane lub przeniesione albo może być przedmiotem handlu elektronicznego.

Zgodnie z przytoczonymi przepisami, przychody z obrotu walutami wirtualnymi stanowią przychód z kapitałów pieniężnych w myśl art. 17 ust. 1 pkt 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Powyższą zasadę stosuje się również do przychodów uzyskanych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, z wyjątkiem działalności, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zaliczanej do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej.

Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 (art. 22 ust. 1 updof).

Kierując się kryterium stopnia powiązania istniejącego pomiędzy kosztem a celem, jakiemu ma służyć, koszty podatkowe można podzielić na:

bezpośrednio związane z przychodami, których poniesienie przekłada się wprost na uzyskanie konkretnych przychodów (możliwe jest ustalenie, w jakim okresie i w jakiej wysokości powstał związany z nimi przychód),

inne niż bezpośrednio związane z przychodami, których nie można w taki sposób przypisać do określonych przychodów, ale są racjonalnie uzasadnione jako prowadzące do ich osiągnięcia (tzw. koszty pośrednie).

Zgodnie z art. 22 ust. 14 updof:

Koszty uzyskania przychodów z tytułu odpłatnego zbycia waluty wirtualnej stanowią udokumentowane wydatki bezpośrednio poniesione na nabycie waluty wirtualnej oraz koszty związane ze zbyciem waluty wirtualnej, w tym udokumentowane wydatki poniesione na rzecz podmiotów, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

W myśl art. 22 ust. 15 ww. ustawy:

Koszty uzyskania przychodów, o których mowa w ust. 14, są potrącane w tym roku podatkowym, w którym zostały poniesione, z zastrzeżeniem ust. 16.

Stosownie do art. 22 ust. 16 updof:

Nadwyżka kosztów uzyskania przychodów, o których mowa w ust. 14, nad przychodami z odpłatnego zbycia waluty wirtualnej uzyskanymi w roku podatkowym powiększa koszty uzyskania przychodów z tytułu odpłatnego zbycia waluty wirtualnej poniesione w następnym roku podatkowym.

Jednocześnie, zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 38d updof:

Nie uważa się za koszty uzyskania przychodów poniesionych wydatków związanych z zamianą waluty wirtualnej na inną walutę wirtualną.

W przedmiotowej sprawie, w zamian za usługę polegającą na udostępnianiu własnego majątku dla rynku kryptowalut, otrzymuje Pan wynagrodzenie w postaci walut wirtualnych.

Waluty wirtualne nie stanowią w Polsce prawnego środka płatniczego, a także nie funkcjonują jako instrument rynku pieniężnego. Zatem, przyjęcie płatności za usługę w formie waluty wirtualnej powinna być traktowana jak zapłata w towarze (transakcja barterowa).

W praktyce obrotu gospodarczego zdarza się, że umowy zawierane między stronami transakcji przewidują, że zapłata za towar czy usługę następuje nie w formie pieniężnej, lecz w formie innego towaru i usługi (ewentualnie innych towarów i usług). Umowy takie, nazywane umowami barterowymi, stanowią rodzaj bezpośredniej wymiany towarów i usług (towarów na towary, usług na usługi, usług na towary lub towarów na usługi). Umowa barterowa jest umową wzajemną, a do istoty wzajemności należy to, że między świadczeniami stron zachodzi stosunek ekwiwalentności, tj. równowartości. Innymi słowy, strony umowy barterowej uzgadniają wartość towarów, lub usług i dążą do tego, żeby bilans był zerowy.

W polskim prawie barter uważany jest za jeden z rodzajów umowy zamiany, choć tak naprawdę nie może być tak traktowany, ponieważ jest to równoważąca się wartościowo wymiana towaru na towar, usługi na usługę, towaru na usługę czy też usługi na towar. Barter jest więc pojęciem szerszym niż zamiana. Jest transakcją o charakterze bezgotówkowym, a w jej wyniku dochodzi do wymiany dóbr o tej samej wartości. Celem takiej transakcji jest niedokonywanie dodatkowych rozliczeń pieniężnych pomiędzy kontrahentami, a w konsekwencji maksymalne uproszczenie obrotu gospodarczego, w tym rozliczeń podatkowych.

Charakterystyczną cechą umowy barterowej jest istnienie wyłącznie dwóch stron transakcji. Obie strony występują zarówno w roli sprzedającego, jak i kupującego, obie strony są też względem siebie jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem. Każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej wartości, oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Celem dokonywania transakcji barterowych jest poniesienie wydatków skutkujących wygaśnięciem zobowiązania, do którego podatnik się zobowiązuje w związku z umową zawartą z kontrahentem. W przypadku umowy barterowej przychodem jest wartość należnych świadczeń wzajemnych (wartość świadczonych usług lub przekazanych towarów) określona w umowie. Wartość tę powinno się jednak określać według cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca uzyskania. Jeśli w umowie nie ustalono ceny (wartości), to wartość należy określić według wartości rynkowej otrzymanej waluty wirtualnej. Tak ustalony przychód można pomniejszyć o koszty (wydatki), które zostały poniesione w związku ze świadczeniem usługi w ramach umowy barteru. Świadczoną przez Pana usługę należy uznać w tym przypadku za zbywaną, natomiast uzyskaną w zamian kryptowalutę należy uznać za nabywaną.

Należy przy tym podkreślić, że warunkiem uznania wartości określonego wydatku za koszt podatkowy jest jego prawidłowe udokumentowanie. Zatem zawarcie umowy barterowej powinno być potwierdzone odpowiednimi, właściwie sporządzonymi dokumentami, które stanowić będą podstawę do uznania wartości danej transakcji za koszt uzyskania przychodów.

Jak wynika z art. 17 ust. 1 pkt 11 updof, za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się przychody z odpłatnego zbycia waluty wirtualnej. Zatem, kosztem uzyskania tego przychodu ze źródła „kapitały pieniężne”, związanym z odpłatnym zbyciem przez Pana waluty wirtualnej będzie wartość świadczenia wzajemnego wynikająca z umowy barteru, którą może być w opisanej sytuacji wartość świadczonej przez Pana usługi bądź wartość rynkowa waluty wirtualnej, otrzymanej przez Pana w wyniku dokonania transakcji barterowej. Koszt ten powinien być rozpoznany w rachunku podatkowym w momencie odpłatnego zbycia waluty wirtualnej.

Odnosząc się zatem do wątpliwości zgłoszonych w pytaniu nr 2 należy stwierdzić, że może Pan uznać za koszt uzyskania przychodów z kapitałów pieniężnych wartość kryptowalut otrzymanych od najemcy farmy i wykazanych jako przychód podatkowy.

W konsekwencji, Pana stanowisko w zakresie pytania nr 2 jest prawidłowe.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy stanu faktycznego, który Pan przedstawił i stanu prawnego, który obowiązywał w dacie zaistnienia zdarzenia.

Organ w niniejszej sprawie nie odniósł się natomiast do kwestii prawidłowości dokumentowania kosztów ponoszonych w związku z zawartą umową barterową, w wyniku której otrzymuje Pan waluty wirtualne w zamian za świadczone usługi. Kwestie prawidłowego dokumentowania wynikają bowiem z innych ustaw, w tym przypadku z przepisów ustawy o rachunkowości, które nie są przepisami prawa podatkowego, będącymi przedmiotem interpretacji w trybie art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej. Na podstawie bowiem art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej, Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, na wniosek zainteresowanego, wydaje, w jego indywidualnej sprawie, jedynie interpretację indywidualną przepisów prawa podatkowego.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

‒Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawyz dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm.). Aby interpretacja mogła pełnić funkcję ochronną: Pana sytuacja musi być zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego i musi się Pan zastosować do interpretacji.

‒Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

Przepisów art. 14k-14n Ordynacji podatkowej nie stosuje się, jeśli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej jest elementem czynności, które są przedmiotem decyzji wydanej:

1) z zastosowaniem art. 119a;

2) w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług;

3) z zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści.

‒Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa, stwierdzona w decyzjach wymienionych w § 1, jest skutkiem zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej, interpretacji ogólnej lub objaśnień podatkowych.

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Ma Pan prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz.U. z 2022 r. poz. 329 ze zm.; dalej jako „PPSA”).

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Teodora Sixta 17, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo

w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm.).